Paradygmaty dla metaforologii

Jeden z najoryginalniejszych w XX wieku filozofów niemieckich, Hans Blumenberg (19201996), z pewnością nie został jak dotąd należycie doceniony w Polsce. Mimo kilku przekładów pozostaje myślicielem na wskroś elitarnym. Tymczasem jego koncepcje mają istotne znaczenie dla zrozumienia ideowych podstaw epoki nowożytnej, a w konsekwencji naszej współczesności. Niniejsza stosunkowo wczesna książka (1958) była programowa dla późniejszych badań Blumenberga nad przejściem od średniowiecza do nowożytności, należy też dzisiaj do klasyki studiów nad miejscem metafory w myśleniu prowadzonych od Nietzschego przez Derridę po George'a Steinera. Znajdziemy w tym tomie zarys metaforologii, nauki badającej metafory absolutne, czyli wymykające się konceptualizacji w danym okresie, a zarazem stanowiące jej podłoże. Tę funkcję pełniły takie omawiane przez autora idee i wyobrażenia, jak przemożna czy naga prawda, podróż, księga i struktury geometryczne (krąg, kula). Od (niezauważalnej) dominacji danej absolutnej metafory w określonej epoce zależy rozumienie prawdy i stosunek do niej czy postrzeganie miejsca człowieka we wszechświecie. Zrywanie z pewnymi fundamentalnymi wyobrażeniami może być podstawą kształtowania się nowej epoki intelektualnej. Tak właśnie Blumenberg pojmuje na przykład nowożytność: jako, hasłowo biorąc, walkę z metaforą koła (świat skończony, cykliczny, zamknięty, o wyraźnie zaznaczonym środku). Nowożytność jest formacją spod znaku linii prostej.