Kolegium Europy Wschodniej

ALBUM SZTUKI Petre Otskheli Petre Otskheli ( 1907 – 1937) – najmłodszy i najwybitniejszy artysta epoki modernizmu i awangardy gruzińskiej. Zapisał się w historii sztuki scenograficznej nie tylko w Gruzji ale na całym świecie. W młodym wieku nawiązał współpracę z gruzińskim reżyserem teatralnym Kote Marjaniszwili i dzięki temu rozwijał swój talent. Prace Petra Otskheli zawierają elementy art deco i realizmu radzieckiego.

Wilno – to miasto ducha, miasto halucynacji. Nie można go sobie wyśnić albo wyobrazić – samo jest snem albo tworem wyobraźni. Po Wilnie chodzą duchy litewskich książąt, witają się ze znajomymi, zagadują dziewczyny i ponuro tłoczą się na przystankach trolejbusowych. Unoszą się tutaj i mieszają zapachy z czasów polskich, zapachy pożarów i epidemii oraz najbardziej banalny wyziew zwykłej benzyny. Tu nocami Żelazny Wilk wyje strasznie i woła o pomoc. Tu możesz nieoczekiwanie spotkać zmarłego, zamęczonego niegdyś przez gestapo albo bezpiekę, powtarzającego wciąż imię zdrajcy, którego nikt nie chce słyszeć. W Pradze czy w Lizbonie starożytność unosi się obok dzisiejszej bezduszności. W Wilnie każdy dom, każde skrzyżowanie wąskich uliczek jest miejscem zarazem starożytnego życia, jak i dzisiejszej katalepsji. Wilno to wiele miast ułożonych jedn0 na drugim. Wileński poker Ricaradas Gavelisa jest książką przełomową w literaturze litewskiej i zarazem w litewskiej kulturze i społeczeństwie, również przełomem jaki dokonał się w latach osiemdziesiątych. Autor odważnie porusza w niej tematy i problemy, o których dotychczas milczano – te zabronione przez władze sowieckie, ale i te uważane za tabu przez Litwinów. Wilno jest labiryntem skomplikowanym, pozbawionym centrum (sensu), żyjącym własnym życiem i determinującym życia swoich mieszkańców. Labiryntem do potęgi – przenika się w nim nie tylko kilka miast (Wilno sowieckie, litewskie, polskie, żydowskie), ale i epok. Jest to siedziba zła, jednak równocześnie jest także miastem ukochanym – Wileński poker to poruszająca oda do wspaniałego miasta o bogatym duchu, którego Oni zabijają w swej okrutnej dehumanizacji.

Litwini nad Morzem Łaptiewów są świadectwem zesłania do syberyjskiej Jakucji, jednego z najbardziej traumatycznych doświadczeń narodu litewskiego w XX wieku. Dalia Grinkvičiute była zaledwie dziewczynką (urodziła się 28 maja 1927 roku w Kownie), kiedy 14 czerwca 1941 roku podzieliła los dziesiątek tysięcy swoich rodaków: wraz z rodziną została aresztowana i deportowana w głąb Związku Radzieckiego. Jej wspomnienia są lekturą szkolną na Litwie. Przekład książki ukazał się już w siedmiu językach.

Książka zawiera całość korespondencji Jerzego Giedroycia (1906-2000) z Bohdanem Osadczukiem (1920-2011), opracowaną przez Bogumiłę Berdychowską i Marka Żebrowskiego. Pisane przez pół wieku listy są niewyczerpanym źródłem wiedzy o stosunkach polsko – ukraińskich w XX wieku i dziejach Instytutu Literackiego w Paryżu.

Najnowszy numer „Nowej Europy Wschodniej” (2/2019) już niebawem będzie dostępny, a w nim między innymi: Grzegorz Motyka: Janowi Pawłowi II bardzo zależało na pielgrzymce na Ukrainę i na beatyfikacji biskupów greckokatolickich, wyraził wtedy też nadzieję, że nadejdzie taki moment, kiedy metropolita Andrzej Szeptycki zostanie wyniesiony na ołtarze. Wojciech Górecki: Co łączy armeńską rewolucję Nikola Paszinjana, uliczne akcje w Gruzji oraz burzliwą demonstrację w azerbejdżańskiej Gandży? To, że wszędzie siłą napędową byli ludzie młodzi i bardzo młodzi, którzy w pełni ukształtowali się, a często nawet urodzili już we własnych niepodległych państwach. Którzy znają ZSRR jedynie z rodzinnych przekazów, filmów i książek, szkolnych podręczników. Zmiana pokoleniowa na Kaukazie Południowym stała się faktem. Anna Głąb: Moskwę otaczają coraz szerzej różnego rodzaju „pierścienie”. Jest znany turystom architektoniczno-historyczny Złoty Pierścień, są coraz bardziej oddalane od centrum pierścienie obwodnic stolicy, jest też swoisty i mało chlubny pierścień – wysypisk śmieci, a w przyszłości także ich spalarni. Ponadto m.in.: wywiad z Andrew Wilsonem o geopolityce i Europie Wschodniej, Adam Balcer o związkach Gdańska ze Wschodem, podsumowanie Piotra Andrusieczko pięciu lat rządów Petro Poroszenki, Kamil Kłysiński o relacjach rosyjsko-białoruskich, Jadwiga Rogoża o działalności Teatru.doc Spis treści: Rozmowa numeru Rozmowa z Andrew Wilsonem Granice myślenia geopolitycznego In memoriam : Paweł Adamowicz Adam Balcer Gdańsk: na styku Północy ze Wschodem Publicystyka Piotr Andrusieczko Pierwsza pięciolatka? Mirosław Skórka Postęp przez powrót Rozmowa z Grzegorzem Motyką Dla arcybiskupa Szeptyckiego wierność Rzymowi zawsze stała na pierwszym miejscu Ołena Betlij Zmarnowana pięciolatka Kamil Kłysiński Aneksja w świetle prawa Rozmowa z Andrejem Lachowyczem Powtórka z rozrywki Ewa Polak Między Trzecią a Czwartą Republiką Armenii Wojciech Górecki Rok 2018 na Kaukazie Południowym. To przyszła młodość Anna Głąb Śmieci w wielkim mieście Dominik Wilczewski Bat na czwartą władzę Spory – polemiki Leszek Szerepka SZEREPKA versus SIKORSKI Mateusz Kubiak Uśpiony analityk czy nieuważny krytyk? Rozmowa Rozmowa z Włodzimierzem Mędrzeckim Nasza legitymacja wielkości Historia Marta Panas-Goworska, Andrzej Goworski Aleksander Czekanowski – legenda Syberii Reportaż Magdalena Chodownik SOS słane donikąd Ewelina Szeratics Halo? Tu kosmos? Kultura Jadwiga Rogoża Teatr na barykadach Recenzje Aneta Strzemżalska Wojną narysowana. O książce Poliny Żerebcowej Mrówka w słoiku. Dzienniki czeczeńskie 1994–2004 Piotr Bajor Pesymistyczna wizja czy rzeczywistość? O książce Juliusza Ćwielucha i Mirosława Różańskiego Dlaczego przegramy wojnę z Rosją Martyna Słowik Studium obezwładnionych obsesji. O książce Juliusza Strachoty Turysta polski w ZSRR Wojciech Wojtasiewicz Tanie podróżowanie, tanie pisanie. O książce Stephana Ortha Couchsurfing w Rosji. W poszukiwaniu rosyjskiej duszy Piotr Oleksy Miejsce po archipelagu. O książce Siergieja Lebiediewa Granica zapomnienia Maciej Robert Tajemnicza obecność. O książce Julii Wizowskiej i Grzegorza Szymanika Długi taniec za kurtyną. Pół wieku Armii Radzieckiej w Polsce Zbigniew Rokita Ostatni Jakuci. O filmie Ága Milki Lazarowa

Wiek ukraińsko-polski. Rozmowy z Bohdanem Osadczukiem. BOHDAN OSADCZUK Dziennikarz i publicysta, historyk. Urodził się w1920 roku w Kołomyi. Od 194 roku mieszkał w Berlinie. Współpracował z wieloma gazetami ukraińskimi, polskimi, niemieckojęzycznymi. Był między innymi najbliższym ukraińskim współpracownikiem Jerzego Giedroycia i berlińskim korespondentem „Neue Zurcher Zeitung”. Od 1966 roku był profesorem najnowszej historii europejskiej na Wolnym Uniwersytecie w Berlinie. W 2001 roku otrzymał Order Orła Białego. Był członkiem rady Kolegium Europy Wschodniej. Zmarł w 2011 roku w Zakliczynie pod Krakowem. „Urodził się w ukraińskiej rodnie, z woli historii został obywatelem I Rzeczypospolitej, a z wyboru – najpierw studentem, a następnie dziennikarzem i profesorem na stałe związanym z Niemcami. Dlatego śmiało można o nim powiedzieć, że był Europejczykiem w pełnym tego słowa znaczeniu, dla którego najważniejszym celem w życiu stało się, jak sam mówił, porozumienie polsko-ukraińskie.” Aleksander Kwaśniewski —————————————————————— „Bohdan Osadczuk, obok Jerzego Giedroycia, stał się głównym architektem zbliżenia między Polską, a Ukrainą.” Jan Nowak – Jeziorański

Odwaga i strach to opowieść o postawach ludzkich w obliczu zagrożenia życia. Autorka ukazuje historię okupowanego Lwowa na poziomie mikrohistorii, z perspektywy historii osobistych. Jednak nie tylko na tym polega niezwykłość tej książki, opartej na pamiętnikach, wspomnieniach, listach, a nawet zeznaniach. To opowieść o ludzkich losach, a zarazem o historii polskiej, ukraińskiej i żydowskiej inteligencji, o skomplikowanych relacjach między jej przedstawicielami, o różnych przejawach solidarności i wrogości, u których podstaw leżały odwaga i strach. Jest to historia Lwowa, Polaków, Ukraińców i Żydów, opowiedziana w niezwykły sposób. Piękne i ciemne strony historii narodowych, heroiczne chwile i potworna tragedia wojny, etnicznych czystek, Holocaustu zyskują tu ludzki wymiar, by przemawiać tym mocniej i bardziej boleśnie. Nie jest to kolejna opowieść o tolerancji, nostalgiczny portret minionych czasów ani celebrowanie tragizmu utraty. To przekonujące studium pluralizmu, znajdującego odzwierciedlenie w konkretnych uczynkach, w konkretnym mieście, wśród przyjaciół, w rodzinie czy choćby własnym umyśle. To książka napisana na literackim poziomie najlepszych wspomnień, a zarazem traktująca źródła z równym krytycyzmem, jak czynią to monografie naukowe. Timothy Snyder Książka otrzymała najważniejszą ukraińską nagrodę literacką – Grand Prix Forum Wydawców we Lwowie oraz Nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej. Została nominowana do finałów: Nagrody Historycznej Polityki, Nagrody im. Kazimierza Moczarskiego, Nagrody Historycznej Roku.

Ta książka wymyka się próbą klasyfikacji. Napisana w formie dziennika (obejmującego lata 1971-2004), jest jednocześnie opowieścią o Gruzji widzianej z perspektywy pokolenia, "które poszło do szkoły po końcu odwilży i usunięciu Chruszczowa od władzy, uczyło się w czasach Breżniewa, a zaczęło pracować w epoce pierestrojki". To również wiwisekcja fenomenu gruzińskiej inteligencji - europejskiej, ale i zaściankowej , wzniosłej, a zarazem małostkowej. "Załzawione okulary" są wreszcie erudycyjnym esejem o gruzińskim i światowym kinie, o filmach , które ukształtowały pokolenie autora (będącego wybitnym krytykiem i wieloletnim wykładowcą akademickim). Piękną, mądrą i ważną książkę Gogiego Gwaharii brawurowo przełożyła Magdalena Nowakowska, która nie tylko biegle włada gruzińskim, ale świetnie wyczuwa i tłumaczy pojawiające się w tekście rusycyzmy.

Na prawie 390 stronach tego opracowania zamieszczono 20 rozpraw, przedstawiających różne okresy i aspekty życia tytułowej postaci, a także rodu Szeptyckich, którego najwybitniejszymi przedstawicielami w XX wieku byli, oprócz głównego bohatera, jego dwaj bracia: greckokatolicki metropolita lwowski sługa Boży Andrzej (1865-1944) i generał Wojska Polskiego Stanisław (1867-1950).

Inga Zolude w trzynastu składających się na Ukojenie dla drzewa Adama opowiadaniach zamyka lęki, niepokoje i wątpliwości związane z poszukiwaniem swojego miejsca na ziemi, swojej tożsamości, a tym samym odzwierciedla w pewien sposób nastroje łotewskiego społeczeństwa ostatnich lat.

„Imperium zła. Niewymyślone historie” to napisana w przystępnej formie analiza literackich zjawisk i losów z okresu stalinizmu. Prawdziwe, choć podobne nieraz do legend czy anegdot, historie z życia ludzi tamtej epoki. Straszne, czasem w tej straszności śmieszne, ukazujące absurdalność strachu i prawdziwą grozę, ale też kruchość ludzkiego życia w totalitarnym systemie. Sarnow podejmuje się tu najtrudniejszego zadania – zrozumienia psychologicznej zależności między katami i ofiarami. Benedykt Sarnow (1927–2014) – jeden z najwybitniejszych rosyjskich krytyków i historyków literatury. Urodził się i mieszkał w Moskwie. Był absolwentem moskiewskiej Wyższej Szkoły Literatury. Pracował w sowieckich czasopismach literackich, był współautorem tekstów parodystycznych i anegdot o pisarzach, a także popularnych utworów i audycji radiowych dla dzieci „W świecie bohaterów literackich”. Swoje artykuły i recenzje publikował w czasopismach: „Litieraturnaja gazieta”, „Nowyj mir”, „Junost’”, „Woprosy litieratury”, „Teatr”, „Iskusstwo kino”, „Litieraturnoje obozrienije” i innych. W 2013 roku ukazał się czwarty tom cyklu „Stalin i pisarze”, który Sarnow uważał za swoje najważniejsze dzieło.

Dyskusja o relacjach polsko-ukraińskich: Wojciech Konończuk tłumaczy, że przesłanie programu ukraińskiego „Kultury” już się wypełniło, a Jarosław Obremski ostrzega przed nazbyt protekcjonalnym podejściem wobec Kijowa; Damian Markowski szczegółowo omawia istotę trwających sporów historycznych, a Jewhen Mahda sugeruje, że polskie władze zmodernizowały frazę „Historię piszą zwycięzcy” – teraz ma brzmieć „Historię dyktują lepiej rozwinięci gospodarczo”. Paweł Kost pisze o innym obliczu tych relacji: „Mówiąc o stosunkach Kijowa i Warszawy, skupiamy się często na historii – tymczasem na innych polach współpraca jest dynamiczna. Obszarem, który może wypełnić treścią deklaracje o strategicznym partnerstwie, jest energetyka”. W dwóch rozmowach prezentujemy dwa spojrzenia na radykalizację islamu w Europie Wschodniej i na Bliskim Wschodzie: głos zabierają Marcin Mamoń i Denis Sokołow. Artiom Fiłatow z bliska przypatruje się rosyjskim przygotowaniom do mundialu: „Piłkarskie mistrzostwa świata, które odbędą się latem, będą kosztować Rosję 12 miliardów dolarów. Brazylia przed czterema laty wydała podobną sumę. Różnica pomiędzy tymi krajami polega jednak na tym, że o ile Brazylijczycy protestowali przeciwko tak wysokim kwotom, o tyle Rosjanie milczą”. Wschodnie granice Polski – o bolączkach polskich granic z Rosją, Litwą, Białorusią i Ukrainą opowiadają Paulina Siegień, Krzysztof Kolanowski, Andrzej Poczobut i Jakub Łoginow. Ponadto między innymi: Jan Jacek Bruski opowiada, dlaczego bezpośrednio po I wojnie światowej Ukraińcom nie udało zbudować się własnego państwa, Marek Kornat i Mariusz Wołos mówią o Józefie Becku, Mateusz Kubiak zastanawia się, jak Baku instrumentalizuje sport, Natalia Bryżko kreśli portret Petersburga, Michał Potocki pisze o handlu prowadzonym z donbaskimi separatystami, Igor Miecik przybliża sylwetkę Wasyla Stusa, Krzysztof Strachota pisze o kurdyjskiej walce o niepodległość, a nasi recenzenci omawiają najciekawsze książki dotyczące regionu.

Dwumiesięcznik adresowany do wszystkich zainteresowanych problematyką Europy Środkowej i Wschodniej oraz Azji Centralnej. Pismo jest miejscem spotkań i publikacji osób, które w różny sposób wpływają na polską i europejską politykę wschodnią. Publikuje także teksty zagranicznych autorów – zwłaszcza tych zza wschodniej granicy Polski, by zaprezentować ich punkt widzenia. Nierzadko odmienny od krajowego, ale wart poznania i refleksji. W polu zainteresowania pisma znajduje się zarówno polityka, historia, kultura, jak i życie codzienne naszych wschodnich sąsiadów. Celem pisma jest pokazanie możliwie najpełniejszego obrazu regionu.

Zbiór esejów Piotra Kępińskiego o współczesnej kulturze litewskiej i Litwie. Wśród bohaterów książki są między innymi historyk Alfredas Bumblauskas, powieściopisarki Kristina Sabaliauskaite i Renata Šerelyte, pisarze Sigitas Parulskis, Marius Ivaškevičius i Herkus Kunčius, filozof Leonidas Donskis, filmowiec Jonas Mekas oraz fotograficy Vytautas Balčytis i Algirdas Šeškus. Nie znamy Litwy. I z uporem poznać jej nie chcemy. Romantyzm, dwudziestolecie, czasy II wojny światowej – tylko w tym kontekście utrwaliliśmy Litwę w naszej pamięci. Polskie zainteresowanie tym krajem wyhamowało po roku 1945 i na tym hamulcu stoi do dzisiaj. Za mało Litwy żywej w Polsce, zbyt wiele historycznej. Nie dziwi zatem specjalnie to, że żaden autor z Warszawy czy Krakowa do tej pory nie napisał powieści ze współczesnym Wilnem w tle. – fragment książki Piotr Kępiński – poeta, krytyk literacki, eseista, od 2007 roku do 2016 roku juror Nagrody Literackiej Europy Środkowej – Angelus. Od roku 2017 w jury Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej – Silesius. Pracował m.in. w „Czasie Kultury” (jako zastępca redaktora naczelnego), w „Newsweeku” i w „Dzienniku” (jako szef działu kultury). Obecnie współpracuje z „Nową Europą Wschodnią” i „Twórczością”. W 2015 roku nakładem Wydanictwa KEW ukazała się książka, którą napisał wspólnie z Herkusem Kunčiusem Rozmowa Litwina z Polakiem. W 2016 roku Rozmowa… została przełożona na język litewski. W tym roku w Instytucie Mikołowskim ukaże się jego zbiór wierszy Ludzkie nieludzkie. Mieszka w Rzymie. Spis treści 1. Litwini, Polacy, Rosjanie i tutejsi. Polityka i historia. Kilka uwag wstępnych / 11 2. Charyzmatyk z Wielkiego Księstwa / 31 3. Historia i łopian / 45 4. Piekielna semantyka / 57 5. Minione i gorzkie / 71 6. Rekonstrukcja poety polsko-litewskiego. Na marginesie książki Andrzeja Franaszka Miłosz. Biografia / 79 7. Z innej perspektywy. O Portrecie podwójnym Czesława Miłosza i Jarosława Iwaszkiewicza / 97 8. Porównania. O dziennikach Tomasa Venclovy / 111 9. Dzwoni Venclova do Miłosza i rozmawiają o Ponarach / 125 10. Nowe mity litewskie Herkusa Kunčiusa / 135 11. Świat po dekapitacji. O prozie Renaty Šerelyte / 147 12. Pod lodem. O kilku wierszach Eugenijusa Ališanki / 159 13. Przypadkowe okrucieństwa czasu pokoju. O Trzech sekundach nieba Sigitasa Parulskisa / 171 14. Bezgłośna i precyzyjna maszyna. O aforyzmach Leonidasa Donskisa / 181 15. Jonas Mekas. Plebejski Mickiewicz i Konwicki / 191 16. O pewnym filmie i pewnej sztuce. Redirected kontra Wygnanie, czyli emigranci w lustrach / 203 17. Balčytis i Šeškus. Niewidoczne światy / 219 18. Wydrążone miasto / 229 19. Sabaliauskaite, czyli barokowy poemat z historią w tle / 235 20. Wrzątek i olśnienie. Rozmowa z Alfredasem Bumblauskasem / 247 21. Nasze nacjonalizmy. Rozmowa z Leonidasem Donskisem / 265

W książce „Białoruskie pytania w kontekście europejskich odpowiedzi” teolog i filozof Piotr Rudkouski przenikliwie analizuje Białoruś w XXI wieku. Zastanawia się nad budową tożsamości narodowej. Krytycznie ocenia sytuację w Europie, lecz zarazem uważa Stary Kontynent za główne źródło inspiracji do odrzucenia komunistycznego dziedzictwa i upodmiotowienia białoruskiego społeczeństwa. Piotr Rudkouski – doktor filozofii (Uniwersytet Warszawski), dyrektor akademicki Białoruskiego Instytutu Badań Strategicznych. W latach 2007–2011 wykładał na Europejskim Uniwersytecie Humanistycznym w Wilnie, w latach 2012–2016 – na Uczelni Łazarskiego w Warszawie. W 2008 roku był stypendystą w Southwestern College w Winfield, USA. Dwukrotnie był stypendystą Instytutu Przestrzeni Obywatelskiej przy Uczelni Łazarskiego, a w ramach Instytutu pełnił funkcję kierownika Centrum Białoruskiego. Autor czterech książek i około siedemdziesięciu artykułów poświęconych problemowi białoruskiej tożsamości narodowej, kwestii miejsca religii w przestrzeni publicznej oraz rozmaitym zagadnieniom metodologicznym. W 2013 roku został ósmym laureatem prestiżowej Nagrody im. Lwa Sapiehy. Spis treści Przedmowa. Jan Skoczyński - Białoruś i Europa Część pierwsza - Skojarzenia Część druga - Wyzwania Część trzecia - Oferty Zamiast zakończenia Indeks nazwisk

Najnowszy numer „Nowej Europy Wschodniej” (5/2017) dostępny już od września, a w nim między innymi: Timothy Snyder ostrzega przed krótką pamięcią historyczną i falą autorytaryzmu na Zachodzie, a Michaił Zygar opowiada o tym, jak skonstruowany jest rosyjski system władzy. Anna Pawłowska pisze o problemie aborcji w Rosji, Paweł Kost o tym, w jakim stopniu Ukrainie udało się zerwać więzi z Rosją, a w jakim – są one wciąż silne; Paweł Kazarin tłumaczy, z jakimi bolączkami zmaga się dziś Krym, Dominik Wilczewski zastanawia się, jak Litwini oceniają żołnierzy wyklętych i „Łupaszkę”, a Mariusz Wołos mówi o znaczeniu Polaków w rewolucji październikowej. Olena Betlij i Adam Balcer kontynuują dyskusję o orientalizowaniu Europy Wschodniej przez polskich intelektualistów, a Jelena Czyżowa opowiada o swoim pisarstwie. Prezentujemy ponadto recenzje najciekawszych książek o Wschodzie: to Międzymorze Ziemowita Szczerka, Petersburg Joanny Czeczott, Wojna, która nas zmieniła Pawła Pieniążka i wiele innych. W najnowszym numerze znalazły się również reportaże poświęcone umierającemu jezioru Sewan i Osetii Północnej, a także specjalny dodatek Kraków–Wschód. Inspiracje.

W rejony mroku to szkic do intelektualnego portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, wybitnego pisarza, eseisty, współtwórcy paryskiej „Kultury”. Jacek Hajduk odczytuje arcydzielny Dziennik pisany nocą, komentuje go, osadza w kontekście nie tylko polsko - włoskim ale także europejskim i subtelnie zachęca do wyprawy w ciemne strony naszej cywilizacji. Świetna, żywa, barwna i inteligentna opowieść o pisarzu bez którego nie ma współczesnej literatury polskiej. Spis treści Od autora / 9 1. W cieniu Wezuwiusza / 15 2. Świadectwo: Croce / 23 3. Świadectwo: Pliniusz / 29 4. Dymiące kominy wulkaniczne / 37 5. Totalitarne bliźnięta / 47 6. Z dziejów cezaryzmu / 55 7. Książęta niezłomni / 61 8. Russell, Orwell, Camus / 69 9. Trzy Rzymy / 77 10. Wszystkie śmierci Maksyma Gorkiego / 83 11. Ukąszeni / 89 12. Niemota skamieniałych trupów (w Pompejach) / 95 13. Siła słowa / 101 14. „Kultura” – Polska na wygnaniu / 107 15. Owidiusz / 113 16. Zawód: poeta / 119 17. Śmierć Domicjana / 125 18. Kwarantanna / 133 19. Ferragosto – pora przesilenia / 139 20. Tajemnica samobójstwa / 145 21. Lebenstein / 149 22. Caravaggio, Bruno, Gesualdo / 155 23. Kara śmierci / 163 24. Dostojewski / 171 25. Tyberiusz na Capri / 177 26. Banalność Zła / 185 27. Banalność Dobra / 191 28. Pliniusz i chrześcijanie / 197 29. Stąd do wieczności / 203 30. Bakcyl imperializmu / 209 Epilog / 215 Nota / 218 Bibliografia / 219 Fragment książki Odważam się powiedzieć, że nasza literatura minionego stulecia – ani krajowa, ani emigracyjna – nie wydała utworu, który by dorównał Herlinga-Grudzińskiego „portretowi epoki z autoportretem w rogu wielkiego obrazu” albo go przewyższył. Oczywiście Dziennik Gom- browicza jest lekturą wspaniałą, ale lekturą tylko i aż autorskiego „ja”. Oczywiście wieloksiąg Parnickiego – z początkiem lat osiemdziesiątych zgłaszanego nawet do Nagrody Nobla – to eksperyment unikatowy na skalę światową, ale właśnie eksperyment. I oczywiście wspaniałych książek wymienić by można jeszcze sporo. Rzecz jednak w tym, że dla większości autorów wiek XX okazał się przeszkodą nie do pokonania: proza „krótkiego oddechu”, by użyć terminu Stanisława Burkota, znika i zniknie bez śladu – niczym łzy w deszczu. Ci natomiast nieliczni, którzy nadążali za pędzącą machiną wieku wojen i ideologii, a nawet zdolni byli ją przeganiać, dali nam dzieła autoteliczne, dzieła „same sobie”. Pisanie dzisiaj „w stylu” Gombrowicza, na co, niestety, wciąż niejeden autor się porywa, naraża tylko na śmieszność, bo z miejsca staje się manieryzmem. Pisanie „jak Parnicki” jest chyba – i całe szczęście! – w ogóle niemożliwe. Tymczasem Dziennik pisany nocą należy do kategorii „Dzieło Zero” – na nim literatura mogłaby się kończyć i od niego mogłaby się zaczynać. A to – uwaga – stawia Herlinga-Grudziń- skiego w jednym rzędzie z Homerem, Wergiliuszem, Dantem, Szekspirem czy Dostojewskim. Dziennik pisany nocą jest dziełem epokowym. Literatura to ciągłość.

Kresowe sentymenty sprzyjają traktowaniu litewskich Polaków trochę jak wymagającego szczególnej opieki skansenu. Wielką zasługą pracy Pawła Sobika jest uświadomienie czytelnikowi, że współcześni Polacy na Litwie to nie żaden skansen, ale najlepsza po Litwinach grupa narodowościowa, mająca w litweskim parlamencie swoją reprezentację, czyli własną Akcję Wyborczą Polaków na Litwie, której liderzy prowadzą własną politykę. Maria Przełomiec Spis treści Wykaz użytych skrótów i terminów Wprowadzenie (Maria Przełomiec) Wstęp Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki badań Rozdział II. Transformacja społeczno-polityczna Republiki Litewskiej po 1990 roku Rozdział III. Działalność polityczna Związku Polaków na Litwie Rozdział IV. Instytucjonalizm AWPL w litewskim systemie politycznym Rozdział V. Udział AWPL w wyborach Rozdział VI. Przedstawiciele AWPL w instytucjach władz Rozdział VII. Polacy na Litwie wobec działalności AWPL Rozdział VIII. Działalność AWPL w latach 2015-2016 Zakończenie

Dyskusja o „orientalizacji Wschodu”: o tym, czy polscy pisarze przekłamują Wschód, dyskutują Adam Balcer i Ziemowit Szczerek. Czy ideały Giedroycia zostały zdradzone? Dzisiejsza polska władza od nich odchodzi, a może jest im wierna? Zastanawiają się nad tym Paweł Kowal i Bartłomiej Sienkiewicz. Marek Kornat w artykule Międzymorze ma przyszłość pisze o korzyściach i możliwościach współpracy w naszym regionie; Olga Romanowa tłumaczy, jaką rolę w Rosji odgrywa kultura więzienna; Piotr Andrusieczko opowiada o tym, jak wiele – mimo panującej narracji – pozytywnych zmian zaszło na Ukrainie po rewolucji godności; Jakub Górnicki analizuje, w jaki sposób Rosja przeprowadza wymierzone w USA cyberataki – ataki na bezprecedensową skalę, a Adam Reichardt, czego Europa Wschodnia może spodziewać się po Trumpie. Prezentujemy ponadto m.in. reportaże z odbywających się w Kirgistanie Światowych Igrzysk Koczowników oraz z terespolskiego przejścia granicznego, przez które w 2016 roku próbowało do UE wjechać niemal 100 tysięcy osób, na ogół Czeczenii – próby nie ustały; wywiady z syryjskim intelektualistą Yassinem al-Haj Salehem, rosyjskim historykiem Grigorijem Szkundinem, artykuły poświęcone akcji „Wisła” w siedemdziesiątą rocznicę tych wydarzeń oraz inne materiały o Europie Wschodniej i sąsiednich regionach.

Praca „Repatriacja czy repatriotyzacja?” przedstawia najważniejsze problemy polityki Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) wobec Polaków mieszkających w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich (ZSRS) w końcu lat osiemdziesiątych. Implikują one do dzisiaj założenia organizacyjne i parametry ideowe polityki państwa wobec naszych rodaków za wschodnią granicą. Najwyższe organy władzy politycznej PRL z niezwykłą ostrożnością podchodziły do aktywności na dawnych Kresach w drugiej połowie lat osiemdziesiątych. A kiedy zgoda na to została już oficjalnie wyrażona, przystąpiły do tworzenia programów i strategii współpracy z Polakami w ZSRS, uważnie analizując reakcję Moskwy. Klamrą otwierającą ten okres niepewności jest moment, kiedy czynniki partyjne ZSRS zorganizowały pobyt W. Jaruzelskiego w Wilnie, a zamykającą – dzień, w którym geenerał Jaruzelski, już jako prezydent RP, złożył w lipcu 1990 roku wizytę we Lwowie. Ten czas przygotowywania polityki polonijnej między PRL a III RP wyznaczają działania administracji oraz instytucji publicznych (np. „Wspólnoty Polskiej”) według schematu oraz narzędzi stosowanych w ostatnich latach PRL. Ewolucja programów wobec Polonii i rodaków żyjących poza granicami przebiegała jednak powoli i nie bez trudności. Z jednej strony w końcu lat osiemdziesiątych były działania Towarzystwa „Polonia” koordynującego swoją pracę i program z sowieckim Stowarzyszeniem „Rodina” i politycznymi czynnikami w Moskwie. Ich celem była instrumentalizacja polityczna rodaków. Z drugiej strony odbywał się proces upodmiotowienia środowisk polskich oraz katolików innych nacji na Kresach Wschodnich przez Kościół katolicki, początkowo dynamicznie wspierany z Polski przez duchowieństwo i hierarchię. Spis treści I.Wprowadzenie 1. Parametry pojęciowe w polityce wobec mniejszości polskiej w krajach byłego Związku Sowieckiego 2. Źródła i uwagi metodologiczne 3. Hipotezy robocze II.Perspektywa instrumentalizacji 1. Nacjonalizm w komunizmie 2. Ideologia i socjotechnika – mniejszości etniczne w polityce komunistów 3. Polityka narodowościowa w okresie stalinizmu 4. Projekty panslawistyczne w powojennej Polsce III. Perspektywa repatriacji 1. Między polskością a sowieckością 2. Stan mniejszości polskiej w Związku Sowieckim w końcu lat osiemdziesiątych 3. Problem zwrotu dóbr kultury 4. Pragmatyka PZPR w kierowaniu polityką zagraniczną 5. Relacje Jaruzelski–Gorbaczow w kontekście mniejszości polskiej w Związku Sowieckim 6. Zainteresowanie władz sowieckich pracą polonijną a Deklaracja o współpracy w dziedzinie ideologii, nauki i kultury 7. Dokumenty i programy polityczne IV. Perspektywa repatriotyzacji 1. Główne motywy i powody zainteresowania Polakami na Wschodzie od roku 1986 2. Wybrane środowiska społeczne i polityczne w PRL a mniejszość polska w Związku Sowieckim 4. Relacje Towarzystwa „Rodina” z Towarzystwem „Polonia” i wsparcie dla mniejszości polskiej 5. Narzędzia instrumentalizacji Polaków w Związku Sowieckim 6. Dyplomacja i placówki PRL wobec rodaków na Wschodzie 7. Kościół wobec rodaków na Wschodzie – najważniejsze problemy V.Podsumowanie POSTSCRIPTUM Polityka polonijna po roku 1990 Problem repatriacji i stosunki sąsiedzkie Analiza dokumentu programowego MSZ z roku 2009