Instytut. Osobista historia IPN

Historią III Rzeczpospolitej interesuję się od dawna. Na bieżąco staram się śledzić aktualne wydarzenia polityczne i społeczne w naszym kraju, a także towarzyszące im komentarze i opinie polityków i ekspertów. Na półkach mam dość pokaźna liczbę książek, opisujących z różnych perspektyw historię Polski od 1989 roku. Dlatego też, gdy zobaczyłem w księgarni książkę Antoniego Dudka pt. "Instytut. Osobista historia IPN", wiedziałem, iż jest to pozycja, po którą muszę sięgnąć. Oczywiście nie bez znaczenia jest też tutaj nazwisko autora. Wszak Antoni Dudek to wybitny historyk i politolog, mający już w swoim dorobku sporo prac poświęconych historii III RP. Tym razem autor zdecydował na podzielenie się swoimi refleksjami na temat Instytutu Pamięci Narodowej - którego sam był wieloletnim pracownikiem. Uczciwie zaznacza, iż jest to jego pogląd osobisty, niemniej jednak ważny w nieustannej dyskusji na tą instytucją. Śmiało bowiem można nazwać IPN jedną z najbardziej kontrowersyjnych instytucji III RP. Dla jednych - symbol wolnej Polski i dziejowej sprawiedliwość, dla drugich- twór po prostu zbędny, zajmujący się nikomu niepotrzebnym "grzebaniem w historii". Śledząc te dyskusje, tym bardziej byłem ciekaw, co sądzi o Instytucie jego pracownik, człowiek, który zna IPN "od podszewki". Warto zaznaczyc, iż z racji swej tematyki, książka jest również źródłem wiedzy o polskiej polityce ostatnich lat. Poznajemy stosunek rządzących do Instytutu, a szerzej idei lustracji i sporów z nią związanych. Autor słusznie zauważa, iż często IPN stawał się celem partyjnych gier i prawdziwych targów politycznych. Oczywiście takie sytuacje osłabiały prestiż Instytutu, historia bowiem (zwłaszcza aspekt współpracy ze służbami PRL-u) nie może i nie powinna być narzędziem w rękach polityków.
W swojej książce autor opisuje genezę powstania Instytutu, a także spore trudności z wyborem jego pierwszego prezesa. Zdaniem Dudka fakt, iż wybór pierwszego prezesa nastręczał takich trudności i był tak czasochłonny jest niejako miarą podejścia, jakie do IPN-u prezentują politycy. W zależności od tego, które formacje dominują na polskiej scenie politycznej, zmienia się nieco położenie samego IPN (choć trafnie zauważa Dudek, że nawet SLD nie zdecydował się na jego likwidację).
Następnie przechodzi do opisania dziejów IPN-u pod rządmi jego dwóch prezesów- prof. Leona Kieresa i prof. Janusza Kurtyki (którego, nawiasem mowiąc był kilkuletnim doradcą). Nie ucieka od tematów trudnych i kontrowersyjnych, jasno prezentując swoje zdanie. Przytacza wydarzenia, które były wstrząsem dla polskiej opinii publiczne j( mi.in. sprawa o. Hejmo) i jasno wyraża o nich własną opinię. Wielokrotnie dystansuje się od niektórych działań IPN-u, wskazując, iż pewne sprawy można było przeprowadzić inaczej (w domyśle lepiej). Krytykując np. prezesa Kieresa, stara się jednak autor zrozumieć, w jak trudnej był on sytuacji. Książka, mimo iż jest "historia osobistą" wydaje się być bardzo obiektywna. Nie podważa bowiem zasadności istnienia IPN-u, niemniej jednak ocenia go w sposób merytoryczny i często krytyczny. Jednym z ciekawszych wątków książki jest opis wielu problemów, jakie spotkały Instytut, gdy ten chciał przejąć dokumenty, które na mocy ustawy winny do niego trafić.
Właśnie takie kulisy działań Instytutu Pamięci Narodowej czynią z pracy prof. Dudka doskonała lekturę, obowiązkową dla ludzi interesujących się najnowszą historią naszego kraju. Książka pozwala poznać kulisy funkcjonowania Instytutu i mechanizmów nim rządzących. Niewątpliwie jest to bardzo ważne, gdyż aktualnie wielu ludzi ocenia IPN tylko na podstawie medialnych doniesień. Niniejsza praca stanowi więc bardzo ważny głos w toczonej nieustannie debacie o IPN.
Książkę oceniam bardzo pozytywnie, styl którym posługuje się autor sprawia, iż czyta się ją z prawdziwą przyjemnością. Nie będzie przesadą stwierdzenie, iż jest to pozycja bardzo potrzebna i dotykająca realnych, a zarazem kontrowersyjnych, aspektów naszej historii. Cieszę się, iż prof. Dudek zdecydował się podjąć temat bardzo trudny, do którego wielu ludzi ma wręcz emocjonalny stosunek. Tym bardziej należy docenić to, iż książka stara się być obiektywna, a sam Dudek przyznaje się także do własnych porażek (np. opisując swoją wizytę u prezydenta Lecha Kaczyńskiego). Autor w swojej pracy posługuje się żywym językiem, a opisując wydarzenia, którymi żyła polska debata publiczna na przestrzeni ostatnich lat sprawia, iż jego książkę czyta się jednym tchem.