Omyłka z oprac. GREG

Nowela ""Omyłka"" jest utworem rozrachunkowym, który przenosi nas w czasy powstania styczniowego. Bolesław Prus zapewne znał tamte czasy dobrze, gdyż sam był uczestnikiem powstania. Jednak warunki ostrej cenzury carskiej nie pozwalały pisać o wydarzeniach z nim związanych w sposób bezpośredni. Dlatego narratorem opowiadania jest dziecko i to z jego perspektywy obserwujemy wydarzenia, które nie całkiem pojmuje.W domu matki narratora-dziecka spotykają się typowi przedstawiciele polskiego środowiska drobnomieszczańskiego (m.in. kasjer, burmistrz, nauczyciel Dobrzański). Szczególnie ciekawy jest wizerunek kasjera - pseudopatrioty i tchórza, który nieudolnie usiłuje przekonać wszystkich o własnym bohaterstwie. Ważniejsza jest jednak postać tajemniczego starca mieszkającego na odludziu i pogardzanego przez wszystkich jako zdrajca i rosyjski szpieg. W scenie finałowej dochodzi do ostrej dyskusji między ""zdrajcą"" a nauczycielem Dobrzańskim. Okazuje się, iż jedyną jego winą było to, iż otwarcie głosił, że nie wierzy w możliwość zwycięstwa. ""(...) wierzyliście, że pomogą Francuzi; ja twierdziłem, że nie pomogą. (...) Wierzyliście, że rękami weźmiecie karabiny, a karabinami armaty, a ja was przekonywałem, że sto karabinów znaczy więcej niż tysiąc gołych rąk. (...) wypowiadać swoje przekonanie jest obowiązkiem obywatelskim i dopiero wy zrobiliście z tego występek""*. Mimo iż okazało się, że miał rację, został potępiony przez opinię publiczną za ""osłabianie ducha"". Z czasem przylgnęło do niego piętno zdrajcy. Utwór Prusa wystawia gorzkie świadectwo polskiemu społeczeństwu, a rozrachunek z przeszłością jest bardzo bolesny. Niektórzy ówcześni czytelnicy uznali go za niepatriotyczny i godny potępienia. Jednak nie jest to właściwa opinia. Z utworu bowiem wynika, że Prus był patriotą i dobro Polski leżało mu na sercu. Dostrzegł jednak, że nie wolno pogardzać nikim za jego poglądy, bo czasem mogą one okazać się słuszne.