Dąbrowszczacy i wojna domowa w Hiszpanii

Hiszpańska wojna domowa należy do najbardziej zmitologizowanych wydarzeń XX wieku, a jedną z głównych osi sporu stanowi międzynarodowe zaangażowanie w ten konflikt. Choć po jego obu stronach walczyli Polacy, w armii republikańskiej było ich zdecydowanie więcej. Polskich ochotników walczących w składzie Brygad Międzynarodowych nazywamy dziś zbiorczo dąbrowszczakami, od nazwiska patrona XIII Brygady Jarosława Dąbrowskiego. Przez wiele lat dąbrowszczaków postrzegano jako „ochotników wolności”. Zmieniło się to radykalnie po roku 1989, kiedy zaczęto ich uważać za narzędzie komunistycznej ekspansji. Podejmowano próby pozbawienia ich przywilejów, a dyskusje na ten temat toczyły się nawet na forum hiszpańskiego parlamentu. W Polsce spór ten odżył na nowo po wprowadzeniu w 2016 roku przez Sejm RP tzw. ustawy dekomunizacyjnej. Obrońcy brygad uważają, że wojna w Hiszpanii była romantyczną walką o zatrzymanie faszyzmu, przeciwnicy – że Brygady Międzynarodowe tworzyli „najemnicy Stalina”, a ich główne zadanie stanowiło uczynienie z Hiszpanii państwa komunistycznego. Każda ze stron ma swoje argumenty. Nie da się zaprzeczyć, że Brygady Międzynarodowe były tworem Międzynarodówki Komunistycznej – ich centrum decyzyjne znajdowało się w Moskwie, a nie w Madrycie. Z drugiej strony nie wszyscy ich członkowie byli komunistami. Czy była to więc wyłącznie „armia Kominternu”, jak nazwał ją R. Dan Richardson? Każdy musi wyrobić sobie własną opinię na ten temat. Pomóc w tym mogą teksty znajdujące się w niniejszym tomie.