Historia cenzury. Od starożytności do XXI wieku

Polacy w ciągu minionych dwóch stuleci zmagali się z bezwzględnie egzekwowaną antynarodową, ale też antyreligijną cenzurą stosowaną wobec nas przez obcych (zaborców, komunistów). Niewiele jednak powstało na ten temat książek, a to jest pierwsze całościowe opracowanie. Czyżby sam temat cenzury był zawsze niewygodny i cenzurowany? – pyta autor niniejszej książki, Jakub Maciejewski.

 

Ten ceniony publicysta i historyk młodego pokolenia z niemałym temperamentem kreśli dzieje cenzury od jej zarania, nie tylko w Polsce. Sięga nawet do starożytności, następnie obala parę mitów związanych ze średniowieczem lub renesansem, tłumaczy różnicę pomiędzy cenzurą kościelną a świecką. Śledząc tekst książki, zauważamy, iż rozwój publikatorów od XIX wieku wiązał się jakby „automatycznie” z rozwojem i udoskonalaniem cenzury.

 

Rzecz jasna autor najwięcej miejsca poświęca swojemu krajowi. Przywołuje liczne, przeważnie bulwersujące przykłady stosowania cenzury. Pokazuje, na czyjej służbie ona stała i stoi. Daje do rąk czytelnika swoisty klucz do rozumienia jej współczesnych narzędzi i metod działania na niespotykaną dotąd skalę – poprzez proste stosowanie algorytmów w mediach społecznościowych. Autor zastanawia się przy okazji nad problemem, gdzie przebiega granica pomiędzy swobodą wypowiedzi a jej anarchią, pomiędzy wolnością słowa a jej nadużywaniem, pomiędzy ubogacaniem debaty publicznej a jej zubażaniem czy wręcz prymitywizacją.

 

„Czytelnik zmierzy się z faktami i konkretami – pisze Jakub Maciejewski – ale na poszczególne dramaty dokonamy wspólnego i pogłębionego spojrzenia niczym przez szkło powiększające. Wszystko po to, by ukazać cenzurę w całej jej ‘okazałości’ – łącznie z upokarzaniem autora, czytelnika, a wreszcie samego cenzora”. Słusznie zauważa Maciejewski, że cenzor dalece ingerujący w treść utworu staje się jego fałszywym współautorem, odbiegając w swych pomysłach i rozwiązaniach od oryginału. Ten problem nie zniknął, w formie mniej lub bardziej ukrytej istnieje po dziś dzień.

 

„Historia cenzury” Jakuba Maciejewskiego, którą świetnie się czyta, dostarcza wiele materiału do refleksji poprzez porównanie tego, co było dawniej, z tym, co dzieje się obecnie. Skłania też do zerwania z bezkrytycznym przyjmowaniem treści pojawiających się szczególnie w mediach elektronicznych.

 

Spis treści

Wstęp: Mechanizm zniewalania człowieka

 

Rozdział I: Jak rządy ukradły Kościołowi cenzurę

Wieki dawne

Cenzura a „censura”

Ustalanie prawdy

Władcy chcą weryfikować sami

Index librorum prohibitorum

Astronomowie na Indeksie

Cenzura w zachodniej Europie i w Rzeczypospolitej

Czy w Polsce skazano na śmierć za ateizm?

Fale cenzury na Zachodzie

Na straży imperium

 

Rozdział II: Narodziny urzędu cenzora

Wiek XIX

Cenzura zabija

Uśmiercić, uwięzić, zniechęcić

Kim byli cenzorzy?

Ofiary – autorzy i czytelnicy

Puścili Marksa do druku

 

Rozdział III: Gry Polaków z cenzurą 1795–1939

Chcą wniknąć w duszę

Dlaczego Polacy mieli najtrudniej?

Wolna Polska – między ścianami radykalizmów

 

Rozdział IV: Na służbie totalitaryzmu

Przypadek PRL-u

Pocięte „Dzienniki”

Cenzorska machina w PRL-u i jej trybiki

Jak wybaczono cenzorom

Sprawa Stanisława Barei

Okaleczeni autorzy

 

Rozdział V: Trzy cenzury w XXI wieku

Polityczna, kulturowa i cyfrowa

Podręcznik obiektem ataku

Cenzura polityczna. Przeklęty „dwieście dwunasty”

Cenzura kulturowa. Hunwejbini XXI wieku

Cenzura cyfrowa: pat

Skasowano setki tysięcy artykułów

Przetarcie stromej ścieżki

 

Biogram Autora