Medycyna i religia Tom 1

W historiografii medycyny z drugiej połowy XIX i pierwszej połowy XX w., inspirowanej przez filozofię pozytywistyczną, wzajemne związki medycyny i religii były rozpatrywane w kategoriach nie dającego się przezwyciężyć konfliktu. Zgodnie z tą koncepcją, medycyna miała stopniowo uwalniać się spod wpływu czynników kulturowych i światopoglądowych, uzyskując stopniowo całkowitą od nich autonomię, opartą na nieuprzedzonej interpretacji faktów empirycznych. Już w latach 20. i 30. XX w. koncepcja ta została zanegowana przez dwie nowe szkoły w historiografii medycyny — Kulturgeschichte der Medizin oraz Socialgeschichte der Medizin — których zwolennicy uznali tego rodzaju autonomię za niemożliwą, ponieważ każda interpretacja faktów musi być oparta na jakichś założeniach, które nie mają charakteru założeń empirycznych, ale są oparte na jakiejś koncepcji filozoficznej i związanej z nią epistemologii. Interpretatorem faktów jest bowiem zawsze człowiek, który je dostrzega, „wydobywa z tła”, z jakichś powodów uznaje je za ważne, a stworzone na ich podstawie interpretacje za mogące rozwiązać istotne problemy praktyczne i poznawcze. W interpretacji tej zawsze uczestniczy świadomość badacza, konstytuowana przez elementy kulturowe. W latach 60.. XX w. koncepcja ta, zwana koncepcją badań kulturowych, uzyskała przewagę w zachodniej historiografii nauki, w latach 70. w zachodniej historiografii medycyny, w latach 80. dotarła do Polski i jest od tego czasu w sposób twórczy rozwijana przez historyków medycyny związanych z Polską Akademią Nauk i Zakładami Historii Medycyny krajowych uczelni medycznych. W ciągu ostatniego ćwierćwiecza zgodnie z jej założeniami powstało wiele monografii autorskich i opracowań zbiorowych, w tym także w moje książki wydane w Wydawnictwie DiG (Niemiecka medycyna romantyczna, 2007; Medycyna w historii i kulturze, 2016) oraz seria Antropologia wiedzy, pod moją redakcją (2005-2016 i in.). Niniejsza seria, zatytułowane Medycyna i religia, koncentruje się na analizie wzajemnych zależności między medycyną a religią, ujmując je jako zjawisko trwałe, a będące wynikiem tych zależności relacje jako istotne dla obu stron, zarówno pod względem epistemologicznym, jak i etycznym i praktycznym. Prof. dr hab. Bożena Płonka-Syroka