Wizje romantyzmu w literaturze i publicystyce

Granice chronologiczne XX wieku pokrywają się w przybliżeniu z granicami interesującego nas w tym tomie zjawiska. Około roku 1900 wstępuje na scenę pierwsze pokolenie znające romantyzm wyłącznie ze źródeł pisanych i przekazów historycznych. Modernizm literacki zostaje wówczas zidentyfikowany z neoromantyzmem, a widoczne odrodzenie w publicystyce i postawach pokolenia przeżywa dziedzictwo polityczne trzech wieszczów. Druga Rzeczpospolita otacza to dziedzictwo oficjalnym kultem, a zarazem – nieoficjalnie – inicjuje falę antyromantycznych buntów, polemik i przewartościowań. Katastrofa wojenna powoduje odrodzenie tradycji romantycznej w literaturze emigracyjnej i w świadomości politycznej głównych ośrodków emigracji. Wyraźny powrót romantyzmu politycznego – choć refleksyjny i krytyczny – obserwujemy także w literaturze schyłkowego PRL-u, aż po stan wojenny. Jak z tego wynika, różne „wizje romantyzmu” wydają się stałym składnikiem polskiego modernizmu w szerokim rozumieniu tego terminu. Natomiast próba zerwania z tą tradycją i jej wymazania z kultury współczesnej pod hasłem „końca paradygmatu romantycznego” kojarzy się z programem ponowoczesności. Namysł nad zjawiskami opisywanymi przez autorów tej książki wydaje się więc szczególnie istotny zwłaszcza dziś, w epoce wielkiego sporu o kanon literacki i kanon kultury.