Przyrodnicy o nadprzyrodzonym. Światopoglądy fizyków i biologów z Polski i Ukrainy

Owen Chadwick przytacza pochodzącą z lat osiemdziesiątych XIX wieku opowieść o londyńskim uczniu ze szkoły Harrow, który usłyszał od kolegi, że „Darwin obalił Biblię”, i utracił wiarę. Historia ta, sugeruje Chadwick, daje wgląd w samą istotę sekularyzacji: oto czternastolatek przejmuje przeko­nania o Bogu i wszechświecie od innych chłopców w swoim wieku. Jesteśmy świadkami momentu, kiedy abstrakcyjna idea o konflikcie nauki i religii zaczyna wpływać na szersze pokłady społeczne. Książka, którą czytelnik trzyma w rękach, powstała z zainteresowania tego rodzaju wpływem. Poszu­kiwałam zwłaszcza – by powtórzyć za Charlesem Taylorem – „wyjaśnienia, dlaczego właściwie ludzie odrzucają wiarę, nawet jeśli sami opisują to, co się stało, używając formuły «Darwin obalił Biblię»”? Z punktu widzenia empirii – badawczej, ale i egzy­stencjalnej, związanej z doświadczeniem współczesnego człowieka – intrygujące było, jakie obszary światopoglądowe są pod tym względem szczególnie istotne? Jak zderzają się w nich treści naukowe i religijne oraz jaki skutek to ma dla wiary jednost­ki? Czy istnieją warunki biograficzne i społeczne istotne dla końcowego bilansu światopoglądowego takich zderzeń? Wzięłam przy tym na warsztat przekonanie socjologów, iż jeśli nauka faktycznie osłabia wiarę, ujawni się to w pełni w środowisku naukowców. Przeprowadziłam więc wywiady pogłębione z fizy­kami i biologami z Polski oraz sąsiedniej Ukrainy. Ta właśnie perspektywa porównawcza pozwoliła do­strzec, że każda odpowiedź na pytanie o rolę nauki w zmianie religijnej musi mieć charakter historycz­ny i odnosić się do konkretnego kraju. Rola ta nie jest bowiem uniwersalna, lecz silnie ugruntowana kulturowo. Wpływ nauki na religijność jednostki nie jest jednolity, jak niejednolite są lokalne insty­tucje naukowe, religie dominujące i rynki religijne. Nieuniwersalne jest też imaginarium kulturowe: obrazy i ujęte w obrazy idee, jakimi posługiwali się naukowcy z dwóch krajów. Nawet w zakresie jednej kultury modele współoddziaływania nauki i wiary były odmienne. Wśród uczonych ukraińskich i polskich wykryłam ich kilka. Nauka okazywała się w nich czynnikiem zarówno pozytywnym, jak i negatywnym. (na podstawie Wstępu i Zakończenia) Maria Rogińska jest socjologiem religii, adiunktem w Instytucie Filozofii i Socjologii (Kate­dra Socjologii Religii) Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jej obecne zainteresowania badawcze koncentrują się na relacjach nauki i religii w zróż­nicowanych kontekstach społeczno-kulturowych, przede wszystkim w krajach Europy Środkowo­-Wschodniej. Jest autorką książki Po rozpadzie. Obraz świata rosyjskich prawosławnych w okresie poradziec­kim oraz współautorką opracowania Reformacja i nowoczesność, 2017, a także licznych artykułów na temat nauki i religii. Od 2020 roku realizuje projekt The imagined universes. The role of cultural imaginary in formation of (non) religious ideologies of Post-soviet natural scientists, poświęcony religijnej wyobraźni uczonych z krajów poradzieckich. Projekt, który w roku 2021/2022 będzie kontynuowany w ramach visiting fellowship w Campion Hall, Oxford, otrzy­mał wsparcie fundacji Templeton Religion Trust przyznane przez International Research Network for the Study of Science and Belief in Society (INSBS).