Krzyżowa ponownie odczytana

Krzyżowa nie jest tylko polskim miejscem pamięci. Jako takie nie ma zresztą długiej historii. Zwykle w Polsce kojarzy się ją z tzw. mszą pojednania, która odbyła się tu w listopadzie 1989 r. Z okazji kolejnych rocznic tego wydarzenia zjeżdżają się do Krzyżowej polscy i niemieccy politycy, naukowcy, dziennikarze. Podczas obchodów 25. rocznicy otwarto stałą wystawę plenerową pt. „Odwaga i pojednanie”. Jednak potraktowanie Krzyżowej jako polskiego miejsca pamięci byłoby niesłusznym i fałszywym uproszczeniem. Krzyżowa jest i pozostanie transnarodowym miejscem pamięci. Dla części Niemców będzie to siedziba rodziny von Moltke, zwłaszcza marszałka polnego, Helmutha von Moltke, jednego z najwy­bitniejszych wodzów cesarskich Niemiec. Innym miejscowość będzie się kojarzyć z krewnym wojskowego dowódcy, również Helmuthem, który był (współ-)twórcą jednej z ważniejszych grup opozycji antyhitlerowskiej, „Kręgu z Krzyżowej” (Kreisauer Kreis). W przeszłości Krzyżowa i jej historyczne dziedzictwo budziły zainteresowanie także przedstawicieli innych narodów, m.in. Japończyków, Chińczyków czy Francuzów. Dzisiaj forum łączącym zainteresowania różnych ludzi, którzy właśnie tu szukają modeli dialogu i dróg do zbliżenia, jest Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego, Akademia oraz Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży. Zamiar pokazania na przykładzie Krzyżowej różnych warstw czasu, ich wzajemnego przenikania się, osuwania w zapomnienie i powrotów na scenę społecznego zainteresowania były powodem przygotowania tej książki. Zebrałem w niej teksty pisane przeze mnie w ciągu ostatnich kilku lat. Składają się one na trzy wyraźne kręgi tematyczne: pierwszy dotyczy rodziny von Moltke, drugi dziejów opozycji antyhitlerowskiej ze szczególnym zwróceniem uwagi na „Krąg z Krzyżowej”. Trzeci zaś tworzą artykuły o powstaniu Fundacji „Krzyżowa”, jej działalności i projektach, w tym o wystawie pt. „Odwaga i pojednanie”. Tę część uzupełniają szkice biograficzne (współ-)twórców Fundacji, którzy zmarli w ostatnich latach.