Bitwy i kampanie w Ziemi Świętej, Europie Wschodniej i na Półwyspie Iberyjskim. Armia Świątyni, która zazwyczaj pierwsza rusza do boju, wycofała się jako ostatnia. - Biskup Olivier z Paderbornu, uczestnik piątej krucjaty. Zdanie, które doskonale oddaje to, z czego templariusze słynęli na wojnie. Dobre przygotowanie, szybka reakcja, oddanie, walka do końca, osobista odwaga i poświęcenie w obronie braci chrześcijan. Zakon templariuszy powstał, by bronić pielgrzymów w Ziemi Świętej, i odegrał wielką rolę w walkach z muzułmanami na Bliskim Wschodzie i w Europie. Bogato ilustrowana książka Paula Hilla prezentuje czysto wojskową stronę działań zakonu, który w szczytowym momencie istnienia liczył blisko 20 000 członków, z czego tylko 10 procent było rycerzami. Autor przybliża najważniejsze aspekty ponaddwustuletnich średniowiecznych zmagań zbrojnych na pograniczach chrześcijaństwa. Pisze o finansowaniu i zaopatrzeniu wojsk zakonnych, ich organizacji, dowodzeniu, taktyce i strategii. Wiele uwagi poświęca wyszkoleniu, strukturze społecznej oraz życiu codziennemu „braci służących orężnie”. Barwnie odmalowuje zakonne fortyfikacje, rajdy, oblężenia i bitwy, z których templariusze nie za każdym razem wychodzili zwycięsko, ale zawsze z honorem.

Prezentowana książka stanowi ciekawe wprowadzenie do współczesnego sposobu myślenia o wyobrażeniach spełnienia, szczęścia i doskonałości. Badaczka ukazuje obraz raju co najmniej dwojako, jako artystyczne wizualizacje w przekazach plastyki oraz jako wyobrażenie funkcjonujące w praktykach religijnych, w mistyce, w literaturze pięknej poświęconej miłości. Autorka z pasją wciąga czytelnika w toczącą się obecnie dyskusję na temat nowego rozumienia obrazu raju.

SPIS TREŚCI Wprowadzenie. Omówienie problematyki badań I BAZY ŹRÓDŁOWEJ 7 Rozdział I. MIEJSKA GMINA SAMORZĄDOWA 19 1. Prawo i porządek sądowy w mieście 20 2. Organy samorządu komunalnego 32 3. Mechanizmy emancypacji politycznej 47 Rozdział II. TERYTORIUM MIASTA LOKACYJNEGO 63 1. Tereny należące do gminy miejskiej 64 2. Struktury organizacji kościelnej 75 3. Przestrzeń publiczna intra muros 85 Rozdział III. KOMUNALNE „PRZEDSIĘBIORSTWO” 95 1. Autonomia gospodarcza miasta 96 2. Ośrodek koncentracji kapitału 108 3. Majątek własny i system skarbowy 122 Rozdział IV. BUNT WÓJTA ALBERTA I JEGO WYMOWA SPOŁECZNO-USTROJOWA 131 Wykaz skrótów 146 Bibliografia 148 Abstract 187 Indeks osób 189 Indeks geograficzno-topograficzny 201

POZNAJ ŚWIAT, KTÓRY ZAINSPIROWAŁ GEORGE’A R.R. MARTINA Chcesz wiedzieć, jak wyglądało życie kobiet w średniowieczu? Musiały walczyć o swoje prawa, dbać o ognisko domowe, a na temat ich ciała najwięcej do powiedzenia mieli… księża. Brzmi znajomo? Codzienność średniowiecznych niewiast w pewnych aspektach niewiele się różniła od realiów znanych współczesnym kobietom. Dwoje cenionych historyków zabiera nas w fascynującą podróż śladami średniowiecznych kobiet. Przedstawia nam sylwetki niewiast spełniających się w roli matek, sprawujących z mężami władzę i tych uciekających przed zalotnikami do zakonów. Królowe i służące. Mniszki i morderczynie. Żony i kochanki. Femme fatale wykorzystujące swoje ciało do zdobywania tytułów i majątku. Niektóre z nich nie cofały się przed najpodlejszymi intrygami i po trupach dążyły do celu. Inne wykazywały się nieprzeciętnymi zdolnościami, wpływały na decyzje polityczne swoich mężów albo spełniały się jako opiekunki ogniska domowego. Historia tych kobiet to porywająca wyprawa w świat średniowiecznych układów. Oglądasz Grę o tron? Czy Daenerys lub Cersei mogły istnieć w rzeczywistości? Tworząc fascynujące i silne kobiece charaktery, George R.R. Martin czerpał garściami z historii średniowiecza. Opisy dworskich intryg, walki o władzę i nieposkromionych kobiecych ambicji zostały oparte na prawdziwych wydarzeniach. *** Życie średniowiecznej kobiety to kolejna książka wybitnych badaczy, których pozycje inspirowały Georga R.R. Martina przy tworzeniu Pieśni lodu i ognia. Jest to lektura obowiązkowa dla jego fanów oraz miłośników historii średniowiecza. Powyższy opis pochodzi od wydawcy.

Epoka wikingów nie należała wyłącznie do mężczyzn, a ówczesne kobiety nie zajmowały się jedynie gospodarstwem i opieką nad dziećmi. Najnowsze badania nad światem Północy pokazują, że skandynawskie kobiety odgrywały kluczową rolę także „poza progiem” domostwa, a ich wyjątkowe predyspozycje niejednokrotnie sprawiały, że stawały się ważnymi postaciami na szerokiej arenie społecznej. Niniejsza książka pokazuje kobiety w wielu różnych rolach, między innymi jako uzdolnione prządki i tkaczki, a także jako specjalistki od działań magicznych, posiadające moc kształtowania ludzkiego losu. Oprócz szczegółowych dyskusji nad praktykami rytualnymi, wiele uwagi poświęcone zostało złożonym okolicznościom, w których kobiety sięgały po broń. Korzystając ze źródeł archeologicznych oraz literatury staronordyckiej, podjęta została próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy w świecie Północy faktycznie istniały wojowniczki, które z własnej woli uczestniczyły w działaniach militarnych. Rozważania podjęte w tym tomie uzupełniają interdyscyplinarne studia dotyczące wojny, śmierci i zaświatów, przyczyniając się do pokazania świata wikingów w prawdziwie wszechstronny sposób.

W 1202 roku zebrani w Wenecji chrześcijanie mieli po raz kolejny podjąć próbę wyzwolenia Ziemi Świętej. Jednak krzyżowcy tym razem nie dotarli do Jerozolimy. Kierowani przez przebiegłego weneckiego dożę, uderzyli na Konstantynopol, niszcząc jedno z najpotężniejszych miast średniowiecznej Europy. Jonathan Philips stara się wytłumaczyć, w jaki sposób krzyżowcy stracili z oczu cel swojej pielgrzymki i jakie skutki dla całego chrześcijańskiego świata miała wyprawa krzyżowa z 1202 roku.

Książka przedstawia losy Piotra, cara Bułgarii (927-969) i Marii Lekapeny (927-?963), jego małżonki, bizantyńskiej cesarzówny, córki Krzysztofa Lekapena, na tle dziejów rządzonego przez nich państwa. Ich wspólne panowanie trwało ok. 35 lat, a pośmierci żony Piotr sprawował władzę jeszcze ok. 7 lat. Mimo tak długich rządów ich postacie, a szczególnie Marii, nie są dobrze oświetlonew źródłach. Jest też znamienne, że zarówno Piotr, jak i Maria najczęściej nie są dobrze oceniani przez współczesnych uczonych. Piotr jest uznawany za władcę słabego, koncentrującego uwagę na sprawach Kościoła, pozbawionego większych ambicji. Czyni się go odpowiedzialnym za kryzys i upadek państwa bułgarskiego, który nastąpił raptem w dwa lata po jego smierci (971 r.). Z kolei w Marii uczeni, szczególnie bułgarscy, widzą reprezentantkę bizantyńskich interesów i propagatorkę bizantyńskiej kultury, a niektórzy wręcz określali ją mianem biznatyńskiego agenta na bułgarskim tronie. Autorzy książki – pierwszej w światowej literaturze monografii poświęconej Piotrowi i Marii – dzięki gruntownej analizie źródeł, znakomitej znajomości literatury przedmiotu, budują wywazony, pozbawiony negatywnych emocji obraz roli swoich bohaterów w dziejach państwa bułgarskiego w X w.

U schyłku XIV stulecia chrześcijańska Europa stanęła w obliczu śmiertelnego zagrożenia ze strony nowego mocarstwa muzułmańskiego, które wyrosło na Bliskim Wschodzie -Państwa Turków Osmańskich. W błyskawicznym tempie Turcy zawładnęli posiadłościami Cesarstwa Bizantyjskiego w Azji Mniejszej, sforsowali Cieśniny Czarnomorskie, pokonali Bułgarię i opanowali teren tego kraju, a Serbii zadali ciężką klęskę na Kosowym Polu. W końcu w 1396 roku rozbili pod Nikopolis siły "krzyżowców", na które składały się głównie wojska węgierskie. Gdy wydawało się, że niezwyciężeni Turcy ruszą w głąb Europy i jak kilkaset lat wcześniej Arabowie zagrożą samemu istnieniu średniowiecznej chrześcijańskiej cywilizacji europejskiej, w sukurs Zachodowi przyszła nieoczekiwanie nowa potęga ze Wschodu - Mongołowie. Ci koczownicy pokonali Chiny, zajęli Azję Centralną, zgotowali rzeź Bagdadowi i ujarzmili Ruś. Siły niepokonanych potęg starły się pod Ankarą w 1402 roku. W decydującej fazie bitwy Mongołowie pod wodzą Tamerlana (Timura Kulawego) okrążyli główne siły tureckie, rozbijając doborową piechotę -janczarów. Turecki sułtan BajazetI dostał się do niewoli, a resztki armii tureckiej poszły w rozsypkę. Bitwa pod Ankarą na kilkadziesiąt lat odsunęła niebezpieczeństwo tureckie od Europy, ale po opanowaniu kryzysu Porta Ottomańska wróciła do jeszcze większej potęgi. Tymczasem imperium Mongołów wkrótce rozpadło się na mniejsze chanaty, które stopniowo słabły, by w końcu zniknąć z mapy świata.

Runy słowiańskie skrywa zasłona milczenia. W nauce wciąż pokutują tezy narzucone przez niemieckich uczonych w XIX i XX wieku, że Słowianie jako jedyna wielka grupa etniczna we wczesnośredniowiecznej Europie nie znali pisma, co miało potwierdzać ich niższość cywilizacyjną. Tomasz Kosiński, autor bestsellerowego „Rodowodu Słowian” oraz „Słowiańskich skarbów”, uważa, że prawda była inna. Dawni Słowianie używali własnego pisma runicznego, podobnie jak Skandynawowie. Świadczą o tym liczne zabytki pokryte runami odnalezione na terenie Polski, Niemiec, Rosji, Ukrainy i innych państw. Autor na podstawie ich analizy rekonstruuje słowiański alfabet runiczny. Twierdzi, że „Słowianie lubowali się w zabawach słownych, często ukrywali prawdziwe znaczenia, stosowali szyfry”. Znajomości pisma, dostępnej tylko nielicznym, przede wszystkim kapłanom, towarzyszyły magia i tajemnica. Ci, którzy umieli pisać runy, bywali uważani za bogów lub ludzi otoczonych ich opieką, predystynowanych do sprawowania ważnych funkcji w swoich społecznościach.

Dlaczego joannici uznawani byli za zbrojne ramię papieża? Czym były tzw. języki, jakimi metodami leczono „panów chorych” i dlaczego otrzymywali oni codzienną strawę na srebrnej zastawie? Dlaczego Caravaggio został nadwornym malarzem zakonu, kto wzniósł mury Valletty, z kim i jakimi sposobami zakon walczył na wodach Morza Śródziemnego i dlaczego joannici przejęli dobra templariuszy? Kim był kawaler-geolog i jaką rolę odgrywały damy-joannitki? Na te i wiele innych pytań nurtujących czytelnika poszukującego informacji na temat prawdziwej historii zakonu Flavigny udziela odpowiedzi z kronikarską wręcz drobiazgowością. Obraca wniwecz niektóre utarte poglądy, rzucając nowe spojrzenie na dotychczasową wizję organizacji, która zdołała przetrwać kilka stuleci zawirowań politycznych, konfliktów zbrojnych i tułaczki w poszukiwaniu siedziby. Oto pierwsze w Polsce tak obszerne opracowanie opisujące dzieje jednego z najsłynniejszych zakonów rycerskich od jego początków do czasów współczesnych. Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy, powołany do życia w celu opieki nad ubogimi i chorymi po utworzeniu Królestwa Jerozolimskiego, został przekształcony w zakon rycerski w 1113 r. na mocy bulli papieża Paschalisa II. Wpływy i bogactwa joannitów w Ziemi Świętej dorównywały dobrom templariuszy – władali oni ogromnymi posiadłościami ziemskimi i twierdzami, w tym słynnym Krak des Chevaliers.

„Książka recenzowana to bardzo interesujący kierunek badań nad elitami ziem ruskich w czasach panowania synów Romana Mścisławowicza: Daniela i Wasylka. (…) Pomyślana jest pod kątem struktury dość nietypowo, bowiem podzielona jest na dwie części, z których pierwsza zawiera rozważania na temat założeń badawczych, druga natomiast podporządkowana jest prezentowaniu biogramów przedstawicieli elit wołyńskiej i halickiej. (…) Autor wykazuje, że nawet szczątkowa wiedza na temat elit ziem halickiej i wołyńskiej może okazać się pomocna do zrekonstruowania sposobu rozumowania ich członków, ich światopoglądu, możliwości rozwoju karier oraz wpływu na bieżące sprawy polityczne. Wyłowienie z narracji źródeł w miarę dokładnych danych o politycznej sile wspierającej, bądź hamującej ambicje poszczególnych władców, jest niewątpliwie zaletą omawianej książki. Dzięki temu rozeznaniu możemy łatwiej zrozumieć procesy dziejące się na omawianym terytorium…” Dr hab. Jan Tegowski prof. nadzw. „Praca Adriana Jusupovića podsuwa nową perspektywę spojrzenia, kieruje mocniejsze światło na ten „drugi szereg”, bezpośrednie otoczenie władców, ich zaplecze bądź opozycję, czyni z członków tej grupy głównych bohaterów, wyodrębnia konkretne osoby, indywidualizuje ich działania, stara się rozpoznać 2 osobiste ambicje i cele oraz sposoby ich osiągania poprzez zawierane alianse i układy klientalne, odkryć nici zależności grupowych zawiązywanych dla realizacji własnych planów. Inspiracją metodyczną tych badań stały się studia prozopograficzne, które prowadzi się drogą żmudnego gromadzenia danych o pojedynczych osobach po to, by w wyniku zbiorczego przeanalizowania zebranego materiału móc scharakteryzować wyodrębnioną grupę społeczną, którą one tworzyły (…).Próba uchwycenia składu swego rodzaju „grupy trzymającej władzę” w księstwie halicko-włodzimierskim przyniosła wynik nadspodziewanie pomyślny, w postaci niemal setki biogramów, a w planie szerszym – w postaci lepszego niż dotychczas rozpoznania mechanizmów sprawowania władzy”.

"Książka Bizancjum Tryumfujące szczegółowo opisuje wojny bizantyńskich cesarzy: Nikefora II Fokasa, jego siostrzeńca i zabójcy Jana Tzimiskesa oraz Bazylego II. Wyjaśnia przebieg kampanii wojennych, bitew i dramat gorzkich zmagań, przedstawiając nową energię państwa oraz udoskonalone metody walki, rozwijające się pod koniec X w. Wymienieni cesarze prowadzili wojny na wszystkich frontach, tocząc bój o przetrwanie i hegemonię przeciw najróżniejszym wrogom: kalifatom arabskim, Bułgarom (Bazyli II został przez późniejszych autorów nazwany „Bułgarobójcą”) i Świętemu Cesarstwu Rzymskiemu, nie wspominając już o konieczności tłumienia wojen domowych i buntów wewnątrz państwa. Staranne badania Juliana Romane’a, opierające się przede wszystkim na informacjach zawartych w bizantyńskich podręcznikach wojskowych, pozwalają mu stworzyć wciągającą opowieść, podbudowaną świetnym zrozumieniem bizantyńskiej taktyki, organizacji, szkolenia i doktryny wojennej. Choć niewątpliwie jest to książka poświęcona przede wszystkim historii wojskowości, Czytelnik śledzący dzieje bizantyńskich cesarzy znajdzie tu również sporą dawkę dworskich intryg, przekazów o zabójstwach oraz politycznych oszustwach. Julian Patrick Romane uzyskał Bachelor’s degree (odpowiednik tytułu licencjata) w Beloit College Wisconsin, zaś tytuł magistra na Uniwersytecie w Colorado. Historia Bizancjum, a szczególnie jej aspekt militarny to jego pasja od pół wieku. Opublikował liczne artykuły w czasopismach, jest również wydawcą i tłumaczem kilku książek o tematyce historycznej i politycznej. Mieszka w Illinois, w Stanach Zjednoczonych."

Szeroko zakrojona panorama dziejów zakonu w Prusach od sprowadzenia Krzyżaków do 1525 roku. W książce omówiono kolejne etapy wzrostu terytorialnego państwa zakonnego, kształtowanie się struktury organizacyjnej i sposób sprawowania władzy. Ważne miejsce zajmuje proces urbanizacji i osadnictwa wiejskiego na podbijanych ziemiach, a także nowoczesne ujęcie dziejów kościelnych przedstawiające opis struktur organizacyjnych kościoła oraz życie wspólnoty wiernych. Opisane konflikty militarne z Polską i Litwą, a także stosunki z Inflantami, Szwecją i Danią pozwalają lepiej zrozumieć, w jaki sposób państwo krzyżackie stało się potęgą polityczną i militarną w ówczesnej Europie. Autorzy uwzględnili nie tylko najnowsze wyniki badań, ale także zaprezentowali własne, oryginalne przemyślenia.

Alain Demurger proponuje czytelnikom syntetyczne spojrzenie na historię zakonów rycerskich z szerszej perspektywy, przez pryzmat czasów, które były świadkiem ich narodzin, rozkwitu, przeobrażeń i upadku. Utworzenie zakonów o religijno-militarnym, więc nowatorskim, jak na tamte czasy, charakterze, było odpowiedzią średniowiecznego chrześcijaństwa na wyzwania i trudności, z jakimi przyszło mu się zmierzyć nie tylko w Ziemi Świętej w czasach wypraw krzyżowych, ale także na Półwyspie Iberyjskim w okresie rekonkwisty i na terenach nadbałtyckich w czasie chrystianizacji pogańskich plemion. Stworzenie nowego bytu, mnicha-rycerza, odzianego w zbroję z żelaza i wiary, wyposażyło średniowieczny Kościół w armię żołnierzy wiernie wypełniających zadania obrony chrześcijaństwa i wcielających w życie idee walki z „niewiernymi”. Zakony rycerskie, łączące modlitwę i kontemplację z niesieniem pomocy pielgrzymom, ubogim i chorym oraz z działaniami zbrojnymi w obronie chrześcijaństwa, były skrojone na miarę swoich czasów. Do ich niebywałego rozwoju przyczyniły się wyprawy krzyżowe, rekonkwista i chrystianizacja terenów nadbałtyckich. Z czasem zakony wyzbyły się militarnych prerogatyw, stanowiących o ich oryginalności, aby dostosować się do nowych warunków, porzuciły walkę zbrojną, powracając do swej pierwotnej działalności, czyli niesienia pomocy potrzebującym.

Średniowieczna medycyna nawiązywała do klasycznych koncepcji fizjologii i patologii człowieka, akceptując starożytną naukę o czterech temperamentach i teorię humoralną Hipokratesa, rozbudowaną następnie przez Galena. Tworzyły one spójny system według którego w ludzkim ciele sąsiadują obok siebie, stanowiące odpowiedniki czterech elementów kosmosu (powietrza, wody, ziemi i ognia), płyny ustrojowe (humory), będące efektem kombinacji czterech tzw. jakości: ciepła i zimna, suchości i wilgoci. W organizmie zdrowego człowieka wszystkie te elementy i jakości pozostawały w stanie równowagi (crasias), a jej brak (dyscrasias) objawiał się niemocą. Nadmiaru humorów można się było pozbyć poprzez zastosowanie odpowiednich zabiegów, z których od XIII wieku najbardziej popularna była flebotomia, czyli upuszczanie krwi, a także przyjmowanie medykamentów przeczyszczających, moczopędnych lub wymiotnych. Praktykowano również kąpiele i stawianie baniek. Choroby dzielono na „ciepłe” (passiones calidae) i „zimne” (passiones frigidae) w zależności od nadmiaru danych humorów. Również surowce lecznicze dzielono w tym systemie na „ciepłe” – rozgrzewające i „zimne” – oziębiające, a także „suche” – wysuszające i „wilgotne” – nawilżające. Terapia polegała na rozpoznaniu własności choroby (czy „zimna” czy „gorąca”) i na zastosowaniu medykamentu o przeciwnych właściwościach.

SPIS TREŚCI Wojciech Brojer Żydowski ród kontestacji. Kalonimidzi w Nadrenii do końca XII wieku 9 Zbign iew Dalewski Pokuta Bolesława Chrobrego 73 Maja Gąssowska Naganny występek czy zbrodnia? Prawo lubeckie a tradycja Kościoła Wschodniego wobec tzw. praktyk niezgodnych z naturą. Casus z 1494 roku 103 Antoni Grabowski Sprawiedliwość rękami diabła 117 Robert Kasperski O legio mesaburiorum i innych grupach wojowników uwag kilka 137 Halina Manikowska Eine erschreckliche Sache m it den Juden. Piotr Eschenloer o udziale Jana Kapistrana w procesie i kaźni Żydów we Wrocławiu w 1453 roku 161 Roman Michałowski Wizja Kingi, księżnej krakowskiej. Przyczynek do historii świętych rodzin w średniowieczu 201 Piotr Okniński Tomasza Paryskiego „Pochwała Krakowa” (ok. 1415) 217 Anna Pomierny- Wąsińska Tommaso Davizzi - abakista i mierniczy czternastowiecznej Florencji 229 Rafał Rutkowski Trzech ormiańskich pseudobiskupów na Islandii (XI w.) 259

Wprowadzenie / 9 Introduction / 11 ESEJE [13] I. Klasztory ziemi chełmińskiej wobec władzy i społeczeństwa / 15 1. Franciszkanie i dominikanie / 15 2. Cysterki-benedyktynki / 20 II. Klasztory cysterek-benedyktynek: duchowość i sztuka / 24 III. Konwenty mendykantów na ziemi chełmińskiej – sztuka i kultura umysłowa w średniowieczu / 33 1. Architektura mendykantów na ziemi chełmińskiej / 36 2. Ecclesia interior. Sztuka w służbie pobożności braci / 38 3. Obrazy w przestrzeni ecclesia exterior / 45 ILUSTRACJE / ILLUSTRATIONS [55] ES SAYS [103] I. Friaries and nunneries in the Chełmno Land towards the authority and society / 105 1. Franciscan and Dominican Friars / 105 2. Cistercian-Benedictine Nuns / 111 II. Convents of Cistercian-Benedictine Nuns: spirituality and art / 114 III. Mendicant convents in Chełmno Land – art and intellectual culture in Middle Ages / 123 1. The architecture of mendicant orders in Chełmno Land / 126 2. Ecclesia interior. Art in the service of friars’ religiosity / 128 3. Images in the space of ecclesiae exterioris / 135 KATALOG [145] Struktura katalogu / 147 I. Cysterki-benedyktynki [149] Dzieje [149] 1. Nazwa, położenie i przynależność zakonna / 149 2. Historia klasztoru / 149 3. Mniszki i prepozyci / 150 4. Podstawy prawne / 150 5. Relacje prawne ze zwierzchnikiem terytorialnym / 151 6. Podstawy ekonomiczne / 151 7. Życie religijne i oddziaływanie religijne / 151 8. Zabytki pisane / 152 Założenie klasztorne [154] 1. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, przełom 2./3. ćwierci XIV wieku 154 2. Klasztor pocysterski, obecnie Sióstr Miłosierdzia pw. św. Wincentego a Paulo – ostatnia ćwierć XIII – 2. ćwierć XIV wieku /161 Wystrój i wyposażenie kościoła [165] 1. Relikty gotyckiej posadzki – XIV wiek (?) / 165 2. Zworniki sklepienne – około 1360 roku / 167 3. Malowidła ścienne: Pieśń nad Pieśniami i sceny pasyjne – 3. ćwierć XIV i początek XV wieku / 173 4. Płyta nagrobna Arnolda Lischorena, Wernica i Konrada – po 1275 roku / 177 5. Głowa św. Jana na misie – przełom XIV/XV wieku / 181 6. Pieta – około 1400 roku / 185 II. Dominikanie [187] Dzieje [187] 1. Nazwa, położenie i przynależność zakonna / 187 2. Historia klasztoru / 187 3. Zakonnicy / 188 4. Podstawy prawne / 190 5. Relacje prawne ze zwierzchnikiem terytorialnym / 190 6. Podstawy ekonomiczne / 190 7. Życie religijne i oddziaływanie religijne / 191 8. Zabytki pisane / 191 Założenie klasztorne [193] 1. Kościoł pw. św. Piotra i Pawła – XIV wiek / 193 2. Klasztor – XIII–XIV wiek / 203 3. Cmentarz przyklasztorny / 203 Wystrój i wyposażenie kościoła [207] 1. Malowidło ścienne: Rzeź niewiniątek – około 1400 roku / 207 2. Malowidło ścienne: Ukrzyżowanie – około 1400 roku / 210 3. Malowidło ścienne: dwaj święci (apostołowie?) – około 1400 roku / 215 4. Malowidło ścienne: święty dominikański – koniec XIV wieku / 219 5. Malowidło ścienne: niezidentyfikowany święty – 2. połowa XIV wieku (?) / 222 6. Płyta nagrobna Jana z Diez – 1360 rok / 225 III. Franciszkanie [229] [...]

Zakon templariuszy był wojskowo-religijną organizacją, która powstała w celu ochrony pielgrzymów i osadników w Ziemi Świętej. Sami templariusze wierzyli, że są wojownikami Boga, walczącymi w jego imieniu, dzięki czemu wypracowali sobie przerażającą reputację wśród sąsiednich władców muzułmańskich. Niniejsza praca została poświęcona mężczyznom, którzy dołączyli do zakonu i próbuje prześledzić ich motywy, skupiając się na walczących w Ziemi Świętej. W oparciu o ówczesne źródła, zapewnia ona skuteczny wgląd w życie codzienne wojowników od czasu ich przyjęcia w poczet braci, przez szkolenie, organizację w polu, po sposoby walki.

Bohaterami prezentowanej książki są Waregowie i Frankowie służący w armii bizan¬tyńskiej w XI w. Autor wszechstronnie przedstawia powody, dla których przybywali oni do Bizancjum, śledzi ich udział w jego zmaganiach z wrogami zewnętrznymi, jak i ukazuje ich znaczenie w życiu wewnętrznym cesarstwa. Barwnie kreśli losy poszczególnych najemników, jak np. Haralda Hardrady, późniejszego króla Norwegii czy Hervé Frankopula. Na podstawie gruntownej analizy źródeł przedstawia stosunek Bizantyńczyków do Waregów i Franków, a także ich wzajemne stosunki. Czytelnik znajdzie w książce sporo informacji nie tylko na temat tytułowych bohaterów, ale również samego Bizancjum w XI w., jego armii czy systemu monetarnego. Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, przygotowywanej pod kierunkiem dr hab. Teresy Wolińskiej, prof. UŁ w Katedrze Historii Bizancjum UŁ i obronionej w 2013 r. „Podkreślić należy (...) znaczenie publikacji dla lepszego zrozumienia dziejów Bizancjum i jego relacji ze światem Zachodu oraz Północy. Praca z pewnością znajdzie znaczące miejsce w polskojęzycznej literaturze przedmiotu”. dr hab. Jacek Bonarek Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim

Najnowsza książka Adriana Jusupovicia jest istotnym uzupełnieniem niedawno wydanej edycji krytycznej Kroniki halicko-wołyńskiej (PAU–IH PAN) oraz jej polskiego tłumaczenia (AVALON). Jej przedmiotem jest analiza strategii chronologicznej i narracyjnej twórcy tego źródła. Autor książki wskazał na wyjątkowy charakter kroniki. Kronikarz bowiem zrezygnował z tradycyjnego układu rocznego, stosowanego w pisarstwie średniowiecznej Rusi. W jego miejsce pojawiły się cztery strategie chronologiczne. Pierwsza obejmuje zapisy dotyczące lat 1205–1228, dla których podstawą szkieletu chronologicznego stanowił zapewne nieznany manuskrypt, nazwany roboczo Kijowskim Latopisem Rościsławowiczów. Nierzadko przebija w nim pierwszoplanowa rola Mścisława Mścisławowicza. Do tego niegdyś zamkniętego źródła dołączono paralelne opowiadania o dziejach bojarów halickich, a także najprawdopodobniej relacje wdowy po Romanie Mścisławowiczu lub kogoś z jej otoczenia. Na to ostatnie wskazuje widoczna korelacja szczegółowości opisów różnych wydarzeń i miejsca przebywania dworu Romanowej. Druga strategia dotyczy okresu 1228–1244. W tej partii tekstu podstawę szkieletu chronologicznego stanowi zapewne tzw. Zwód Daniela – hipotetyczne źródło powstałe na dworze Daniela Romanowicza, w którym wydarzenia ułożono w sposób niemal rocznikarski. Do zwodu wprowadzono wtórnie wstawki w postaci krótkich opowieści odnoszących się do dwóch, trzech lub więcej lat. Wprowadzenie każdej z nich kronikarz zasygnalizował powtórzeniem na końcu informacji ją poprzedzającej. Jest to sygnał dla czytelnika, że narracja powraca na wcześniejsze, zaburzone przez wstawkę, tory poprawnej chronologii kodeksu. Do narracji zostały włączone także wiadomości o Wasylku w celu podkreślenia jego roli w opisywanych wydarzeniach. W tej części źródła znajdują się również liczne informacje tzw. prorocze, odnoszące się do czasów późniejszych niż te, z którymi sąsiadują. W jednej z nich Daniel został określony mianem króla, zatem mogła powstać najwcześniej po 1253 r. Trzeci system narracji obejmuje lata 1245–1259. Opowieść w tej części źródła jest bardziej szczegółowa, niż w jego wcześniejszych partiach, a jej podstawą są wątki: babenbersko-węgierski, litewsko-jaćwieski, mongolski, polski i inne. Obejmują one dzieje jakiegoś obszaru i jego stosunków z Rusią Halicko-Wołyńską. Autor kroniki podzielił wątki na fragmenty obejmujące opisy poszczególnych kwestii, a w obrębie tych fragmentów zastosował porządek chronologiczny narracji. Powracając do wątku przerwanego wcześniej, kronikarz rozpoczyna opowieść od momentu jego zakończenia lub, jeżeli przez dłuższy okres nic się w nim nie działo, wykorzystuje inny wątek do umiejscowienia go w czasie. Taki układ tekstu wskazuje na włączenie do kroniki źródła powstałego najpóźniej w latach sześćdziesiątych XIII w. Ostatnia narracja chronologiczna dotycząca opisu wydarzeń z lat 1260–1290, jest zbliżona do odnoszącej się do okresu 1228–1244, tj. cechują ją wstawki. Fakt ten wskazuje na to, że wszystkie wstawki w kronice są wynikiem pracy jej ostatniego redaktora. Trzy zawarte w omawianym źródle sugestie, według których ostatnie informacje stworzono po śmierci Lwa lub w okresie późniejszych rządów Mścisława (lub po jego śmierci), pozwalają określić moment powstania kroniki w znanej współcześnie postaci na ostatnie dwie dekady XIII i (lub) na początek XIV w. Liczne odwołania do Hilariona, Latopisu Kijowskiego i innych przekazów wskazują na to, że opisywana kronika od początku stanowiła część większej latopisarskiej kolekcji historiograficznej. Pod tym terminem autor książki rozumie zestawienie w jednym rękopisie materiałów powstałych w różnym czasie i realizujących różne cele poznawcze i ideowe aktualne dla momentów swego powstania. Dzięki wtórnemu zestawieniu w jedną całość zyskiwały one nową interpretację i tworzyły nową całość historiograficzną. W XIII w. na Rusi kolekcje historiograficzne zastępowały nieistniejącą wówczas syntezę dziejów kraju. Powstały po 1205/1206 r., kiedy to w różnych ośrodkach zaczęły powstawać latopisy skupiające się na dziejach konkretnych ziem. Połączenie tych latopisów z dziełami wcześniejszymi pozwalało zakorzenić je w historii całej Rusi. Połączenie w jednej kolekcji Kroniki halicko-wołyńskiej z Powieścią doroczną oraz Latopisem Kijowskim stanowiło swego rodzaju deklarację programu politycznego przedstawiając władców południowo-zachodniej Rusi jako kontynuatorów dzieł dawnych książąt kijowskich. Równocześnie potomstwo Romana Mścisławowicza przejmowało nową etykietę literacką, która była de facto kalką funkcjonujących głównie na Rusi Kijowskiej koncepcji monarchicznych, zaszczepionych najsilniej przez Hilariona. Z tego punktu widzenia Powieść doroczna i Latopis Kijowski miały realny wpływ na metodę pracy kronikarza Romanowiczów. Należy podkreślić, że kwestia funkcjonowania Kroniki halicko-wołyńskiej w ramach szerszego zespołu źródeł nie była dotąd rozpatrywana w osobnym studium. Znaczącą pomocą dla czytelnika jest aneks („Tablica chronologiczna Kroniki halicko-wołyńskiej”), w którym czytelnik odnajdzie dokładne datowanie poszczególnych fragmentów omawianego zabytku piśmiennictwa staroruskiego.