Bitwa na Jeziorze Pejpus, zwana też „Bitwą na Lodzie” czy „Bitwą na Jeziorze Czudzkim”, rozegrała się 5 kwietnia 1242 r.. Na brzegu skutego lodem jeziora starło się wojsko Republiki (i zarazem księstwa) Nowogrodzkiej z wojskiem tymczasowej konfederacji inflanckiej, którego główny trzon stanowili rycerze Kawalerów Mieczowych. Zbrojne starcie zakończyło się zwycięstwem dowodzonych przez księcia Aleksandra (później zwanego „Newskim”) Nowogrodzian. Bitwa oceniana przez naukową historiografię jako jeden z licznych w epoce feudalnej konfliktów granicznych, w Rosji z czasem zyskał ogromną rangę jako jeden z kluczowych dla samoświadomości politycznej Rosjan symboli; Bitwa na jeziorze Pejpus i dokonania Aleksandra Newskiego były instrumentalizowane przez państwo rosyjskie zwłaszcza wtedy, gdy chciało ono pogłębiać na wielu płaszczyznach różnice między Zachodem a Wschodem Europy. Dziś batalia liwońska może być interesująca nie tylko jako jaskrawy przykład bitwy średniowiecznej w naszym regionie Europy, ale też jako przyczynek do jak najbardziej aktualnej refleksji: Jezioro Pejpus, będąc akwenem granicznym między należącą do Unii Europejskiej Estonią a Federacją Rosyjską, również dzisiaj leży na umownej granicy geopolitycznej Wschód–Zachód i do dzisiaj narody zamieszkujące region nadbałtycki percypują siebie nawzajem przez pryzmat zdarzeń takich jak bój na jeziorze Pejpus pewnego mroźnego wiosennego poranka w 1242 roku.

Kolejny tom studiów (starszych i najnowszych) Prof. Jacka Banaszkiewicza gromadzi artykułu poświęcone średniowiecznym rytuałom i miejscom władzy. Autor pisze o rycie otwierania bitwy, symbolice oraz zgubnej mocy włóczni-chorągwi, niosącej zagładę przeciwnikowi, także o urządzeniach słowiańskich miejsc wiecowych i posągach bóstw, stawianych przy siedzibach władców. W planie mitologicznym i ustaleń Georges`a Dumezila analizuje dar złotej ręki dla komesa Żelisława, ofiarowany temu rycerzowi przez Bolesława Krzywoustego; pokazuje również siłę rytualnego oddziaływania takich obiektów jak czapka i łóżko. Samodzielną część tworzą pozostałe rozprawy, poświęcone Bolesławowi Chrobremu i złotemu wiekowi polskiej historii, jaki wykreował Gall Anonim na użytek piastowskiej dynastii. J. Banaszkiewicz wskazuje narracyjne rozwiązania, które wpływały na pracę kronikarza, a pojawiały się też w chansons de geste. Rzecz domyka studium o cudownych narodzinach Bolesława III za wstawiennictwem św. Idziego z Saint Gilles.

Opracowanie przedstawia średniowieczne dzieje śląskiego miasta, położonego w historycznej dzielnicy głogowskiej. Poszczególne rozdziały książki prezentują historię tak ważnych instytucji jak parafia i samorząd miejski, zawierają informację o częściach składowych przestrzeni miejskiej i ludziach, którzy ją zamieszkiwali. Skupiono się też na przedstawieniu otoczenia miejskiego, które oddziaływało na miasto, czyli dziejów księstwa kożuchowsko-zielonogórskiego i charakterystyki lokalnego rycerstwa.

SPIS TREŚCI Wprowadzenie ANDRZEJ DĄBRÓWKA, MACIEJ MICHALSKI, Wstęp MACIEJ MICHALSKI, Mediewalizm w kulturze popularnej - dalszy ciąg wstęp Część I. Translatio stndii w kulturze intelektualnej i literackiej średnio­wiecza MIECZYSŁAW MEJOR, Rozważania o antyku w polskim średniowieczu DOROTA GACKA, „Diabeł narodził się w Atenach", czyli o niechęci do antyku w Eklodze Teodula PIOTR SALWA, Wczesna recepcja Dekameronu Boccaccia we Francji (1414 - 1545) MARIA WICHOWA, Exhortatio ad paenitentiam Dominika z Prus (Kartuza, 1382-1460) i parafrazy tego dzieła w polskiej poezji zakonnej. Transfer średniowiecznej duchowości do barokowego nauczania franciszkańskiego Część II. Mediewalizm w kulturze nowożytnej i współczesnej MARIUSZ KAZAŃCZUK, Czy Bartosz Paprocki korzystał z Kroniki Galla? DOROTA GACKA, Z jakiego rękopisu Galla Anonima korzystał Bartosz Paprocki? (aneks do artykułu Mariusza Kazańczuka) MAŁGORZATA RYGIELSKA, Chrześcijaństwo w Polsce wieków śred­nich w ujęciu Ignacego Lubicz Czerwińskiego MATEUSZ KOSONOWSKI, Problem recepcji dzieła De imitatione Christi (przypisywanego Tomaszowi z Kempen) w Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza MAŁGORZATA DELIMATA-PROCH, Kiedy obca (władczyni polskiego średniowiecza) staje się wrogiem? Refleksja na temat narzędzi i źródeł inspiracji autorów popularnonaukowych opracowań dziejów Polski końca XIX i początków XX wieku ADAM REGIEWICZ, Polityczność średniowieczności. Dante - Villon - Chaucer, czyli dyskurs władzy w literaturze popularnej TOMASZ GRZEBYK, Refleksja nad sposobem ukazania średniowiecza we współczesnej kinematografu — edukacja czy popularyzacja?

Książka podejmuje temat przeszłości, pamięci zbiorowej i historyczności w pradziejach, w okresie wczesnego neolitu. Zagadnienie to przedstawiono dla tzw. młodszych kultur naddunajskich V tysiąclecia w Europie Środkowej. Społeczności te w rozmaity sposób odnosiły się do fizycznych pozostałości osad najwcześniejszych rolników z VI tysiąclecia, zaliczanych do kultury ceramiki wstęgowej rytej. Do badań szczegółowych zostały wybrane trzy regiony: Nadrenia Północna, Saksonia-Anhalt i Kujawy, dla których przeprowadzono analizy osadnicze na poziomie makro- i mikroregionalnym, z uwzględnieniem wyników wybranych szerokopłaszczyznowych ratowniczych badań wykopaliskowych. Odnotowane przypadki pozytywnych i negatywnych odniesień do przeszłości omówiono na szerokim tle studiów nad przeszłością w przeszłości, co włącza tym samym badania nad początkami gospodarki wytwórczej w Europie Środkowej do prowadzonego obecnie w naukach historycznych i społecznych dyskursu pamięci.

Książka przedstawia wzorce świętości wypracowane w chrześcijaństwie łacińskim w średniowieczu. Autor na przykładzie wybranych postaci ukazuje nam różne kategorie świętych m.in. męczenników, pustelników, biskupów, zakonników, a nawet władców. Bohaterowie książki wywodzili się z różnych stanów społecznych – mieszczaństwa, rycerstwa, arystokracji i rodzin królewskich, reprezentowali rozmaite rejony średniowiecznej Europy – Italię, Hiszpanię, Francję, Germanię, Anglię, Szkocję, Czechy, Węgry oraz Polskę. Poznamy barwne, a niekiedy przerażające historie: nieustraszonych męczenników za wiarę – świętej Perpetuy i świętego Wawrzyńca, doskonałego pustelnika Pawła tebańskiego, wielkiego biskupa Marcina z Tours, wybitnego opata Benedykta z Nursji, pobożnego króla Stefana Węgierskiego, także ważnych dla dziejów Polski świętych – Wojciecha i Stanisława, oraz wielu innych. Kim byli święci z opowieści hagiograficznych? Dla wiernych pragnących zbawienia byli wzorami, ideałami, a czasem wręcz legendarnymi bohaterami. Wiedli doskonałe życie, o jakim zwykły człowiek mógł tylko marzyć, czynili cuda, zasłużyli na nagrodę w niebie i szacunek śmiertelników. Modlono się do nich, proszono ich o opiekę, wstawiennictwo, a ich dzieje opowiadano sobie z wypiekami na twarzy jak najciekawszą baśń. Dla władców i biskupów mogli być doskonałym instrumentem polityki. Każdy liczący się ośrodek życia religijnego i politycznego pragnął mieć własnego świętego – opiekuna, a także postać przyciągającą tłumy wiernych, a – co za tym idzie – strumień pieniędzy. Pielęgnowanie legendy i kultu świętego było więc bardzo ważnym zadaniem ówczesnych elit. Autor opisuje, jak wraz z przemianami cywilizacyjnymi, społecznymi i kulturalnymi zmieniało się wyobrażenie świętości, jakie były typy pobożności, wzorcowe życiorysy. Przywołuje teksty hagiograficzne, które ukazują nam koloryt epoki. W żywotach świętych jak w zwierciadle odbijały się nie tylko programy ewangelizacyjne formułowane przez duchownych, plany polityczne i społeczne wyznaczane przez rządzących, lecz także wielkie oczekiwania wiernych.

Błyskawiczny awans, podboje, intrygi, rycerskość i honor - oto opowieść o jednym z najsłynniejszych wodzów w historii świata. W długiej historii konfrontacji chrześcijańskiego Zachodu ze światem islamu Saladyn jest jedną z nielicznych postaci, które nawet wrogowie darzyli szacunkiem. Ten obdarzony wyjątkowym talentem politycznym, świadomy swych celów wódz zjednoczył kraje muzułmańskie toczące ze sobą nieustanne walki. Podbił większość państw krzyżowców i zmierzył się z królem Anglii Ryszardem Lwie Serce w jednej z najsłynniejszych bitew w dziejach średniowiecznych wojen. Ale cechami, które nade wszystko wyróżniały Saladyna spośród innych władców tamtych czasów, były jego rycerskość i honor. Saladyn, w zachodniej tradycji nierozerwalnie związany z Ryszardem Lwie Serce, stał się romantycznym symbolem średniowiecza i jego rycerstwa. Ta książka to pełne pasji, doskonale napisane studium życia i czasów niezwykłe utalentowanego człowieka i wybitnego wodza i polityka, który zdominował Bliski Wschód w drugiej połowie XII wieku. Geoffrey Hindley, wybitny historyk średniowiecza. Autor wielu książek na temat średniowiecznych wojen, a przede wszystkim sztuki oblężniczej. Pisał też m.in. o zamkach, pielgrzymkach i wyprawach krzyżowych.

„Kieszonkowa Historia” to seria przystępnych, rzetelnych i ciekawych książek wprowadzających w zagadnienia historii militarnej. Rycerzy – wojowników konnych –– zaczęto łączyć z pojęciem rycerskości, gdy zostało ono spopularyzowane przez średniowieczną literaturę. Oczekiwano od nich, że będą walczyć odważnie i honorowo oraz pozostaną lojalni wobec swego pana – w razie konieczności – aż do śmierci. W późniejszych czasach rycerskość utożsamiano z udziałem w turniejach i polowaniach oraz takimi zaletami charakteru jak sprawiedliwość, miłosierdzie i wiara. W czasach wypraw krzyżowych sformułowano kodeksy rycerskie, a niektóre zakony krzyżowców, między innymi templariusze, przeszły do legendy. Wraz z rozwojem sztuki wojennej w XV wieku rycerze stali się zbędni, ale określenie „rycerz” przetrwało jako honorowy tytuł nadawany za usługi oddane monarsze lub krajowi. Postać rycerza stała się też ikoną kultury popularnej. Ta książka opisuje rozkwit i schyłek epoki średniowiecznych rycerzy, w tym ich intensywny trening, kosztowny ekwipunek i uzbrojenie, turnieje oraz pojęcie rycerskości. Rosie Serdiville – historyk społeczny, bierze udział w rekonstrukcjach historycznych, interesuje się zwłaszcza wpływem działań wojennych na ludność cywilną. John Sadler – historyk wojskowości, autor licznych książek. Wykłada w Centre for Lifelong Learning na Uniwersytecie Newcastle.

Stephen Hawking uznawał podróże w czasie za niemożliwe – inaczej już najechałyby nas hordy turystów z przyszłości. A jednak wciąż podróżujemy w czasie dzięki książkom: pamiętnikom, kronikom, relacjom. Możemy zapuszczać się do zaginionych królestw i zapomnianych, na wpół legendarnych czasów, albo wybrać się gdzieś bliżej, ot – do zwykłego polskiego średniowiecznego miasta. Ale czy na pewno zwykłego? Jeśli fascynują cię czasy, o których wciąż wiemy mniej, niż byśmy chcieli, i ludzie, którzy tworzyli atmosferę dawnego Krakowa – to lektura dla ciebie. Dowiesz się z niej, jak założyć rodzinę i dlaczego nie warto z tym zwlekać, jak długo wypadało karmić dzieci piersią i co robiono, gdy płakały w nocy. Poznasz średniowieczne menu i przekonasz się, że gospodę sąsiadującą z cmentarzem kościoła Mariackiego lepiej było obchodzić z daleka, choć i w innych przybytkach karczmarzom należało patrzeć na ręce. Zobaczysz, jak imprezowano w średniowieczu, co się działo w karnawale na krakowskich ulicach i z kim można było pójść w tany na własnym weselu. Odwiedzisz łaźnie miejskie, otwarte już od wschodu słońca, w których można było się ostrzyc i ogolić, a nawet postawić sobie bańki, i przekonasz się, że lepiej było chadzać do łaźni bez ubrań. Nikogo wówczas nie szokował ojciec biegnący zażyć kąpieli wraz z żoną i dziećmi, a wszyscy goli jak święty turecki. Dowiesz się, dlaczego Jan Kochanowski nie widział różnicy między łaźniami a zamtuzem, poznasz od kulis życie i pracę miejskich dziewek, które nie zawsze trudniły się najstarszą profesją z własnej woli i nierzadko miały za sobą tragiczne przeżycia. Zobaczysz, jak krakowski kat, który zamtuzem zarządzał, radził sobie z nielegalną konkurencją, prowadząc pokątne dziewki pod szubienicę, gdzie symbolicznie spalał wiązkę słomy i przestrzegał, że jeśli wrócą do miasta, skończą tak samo. Poznasz zwyczaje krakowskich duchownych, które mogą szokować współczesnych, ale nie średniowiecznych krakowian, z pobłażaniem przyjmujących wieść o archidiakonie, który w pogoni za panną zaplątał się w szatę, spadł z drabiny i skręcił sobie kark. Poznasz krakowskie święte księżne, których dziwaczne dla współczesnego człowieka zwyczaje inspirowały panny i mężatki – na szczęście nieliczne. Odwiedzisz krakowskie apteki, gdzie skosztujesz smakołyków, kupisz ludzkie łajno, wódkę, wosk do pieczęci, świeże zioła i zamorskie przyprawy. Dowiesz się, ile za wizytę domową policzyłby sobie lekarz i dlaczego krakowscy studenci medycyny oglądali dwa razy do roku świniobicie, nie przepuszczając żadnej publicznej egzekucji. Zobaczysz, co działo się w mieście w czasie epidemii dżumy i jak zachowywali się nasi przodkowie, gdy śmierć zaglądała im w oczy. Zapraszam cię, drogi Czytelniku, w fascynującą podróż do średniowiecznego Krakowa, w którym krewni puszczą cię z torbami, karczmarz wyroluje, aptekarz upije, ksiądz porwie w tany, a lekarz wyprawi na tamten świat. Poznaj fascynujące życie krakowian sprzed wieków: pracowitych i rodzinnych, rozrywkowych i niepokornych na tyle, że nawet koronowane głowy szły im na ustępstwa. Zasiądź z nimi do stołu i przekonaj się, czy znajdziecie wspólne tematy do rozmowy, zajrzyj do miejskich kramów i warsztatów, a jeśli masz dość odwagi – także do karczmy, łaźni i burdelu. Wybierz się na krakowskie wesele i pogrzeb, poszukaj w mieście pracy, pobaw się na miejskiej imprezie. Przekonaj się, czy udałoby ci się przetrwać w średniowiecznym Krakowie choć jeden dzień.

Niniejsza książka zawiera nową ocenę rodowodu i kariery Gotfryda z Bouillon (ok. 1060-1100), przywódcy pierwszej krucjaty (1096-1099) i pierwszego władcy łacińskiej Jerozolimy (1099-1100), państwa założonego przez krzyżowców po zdobyciu Świętego Miasta. Podczas gdy poprzednie badania nad życiem Gotfryda skupiały się na jego karierze od momentu dołączenia do krucjaty, w niniejszej książce przyjęto bardziej holistyczne podejście, ukazując jego udział w wyprawie przez pryzmat karier jego przodków oraz jego własnych działań w Lotaryngii, wysuniętej najdalej na zachód części królestwa Niemiec. Ustalenia poczynione podczas tych badań rzucają nowe światło na reperkusje szeregu krytycznych wydarzeń w łacińskim świecie chrześcijańskim w XI i na początku XII wieku, w tym na wpływ „sporu o inwestyturę” na Lotaryngię, reakcję na wezwanie do pierwszej krucjaty w Niemczech, wpływ Gotfryda na przebieg krucjaty, jego rolę w sprawowaniu nad nią dowództwa oraz jego działania w początkowych fazach osadnictwa łacińskiego w Ziemi Świętej będącego jej rezultatem.

Zainteresowanie „przeszłością” jako kategorią refleksji kulturowej w średniowieczu jest z pewnością wyrazem przewartościowania, jakie dokonało się w ostatnich dziesiątkach lat w poglądach mediewistów nie tylko w kwestii oceny przekazu źródłowego, ale także samego stosunku badacza do tzw. rzeczywistości dziejowej. [...] Dopiero od niedawna [...] zaczęto traktować późnośredniowieczne popisy uczoności historycznej z szacunkiem badawczym, dostrzegając w nich autentyczne przejawy egzystencji historii czy przeszłości w danej przestrzeni czasowej i wspólnocie [...]. Chcieliśmy nawiązać do tego nowszego nurtu pojmowania średniowiecznych utworów czy wypowiedzi o przeszłości i pokazywać konstrukcyjno-ideowe plany i konteksty średniowiecznych przedsięwzięć nakierowanych na to, co minęło [...]. Dawne i nowe podejście spotkało się [...] w pół drogi, tworząc pewną propozycję badawczą obarczoną tak zaletami, jak wadami, obu sposobów i metodologii. Grant zgromadził ponad 20 autorów o różnych zainteresowaniach i specjalnościach badawczych [...]. Choć narzucony został pewien porządek jednoczący różne wypowiedzi — problemowo-chronologiczny i regulujący ogólnie sposób prowadzenia narracji przez uczestników zadania — to [...] autorom pozostawiono wolną rękę [...]. Stąd, z pozoru, pewne rozstrzelenie tematyczne czy pojawienie się problematyki powierzchownie nieoczywistej [...]. Pozytywną stroną takiego stanu rzeczy [...] jest pewne bogactwo przedstawionych treści oraz ujęcie problemu z tak rozmaitych, często nieoczekiwanych perspektyw. Ze Słowa wstępnego

Wspólnoty emocjonalne nie opierają się na jednej bądź dwóch emocjach, ale na całych ich konstelacjach albo zestawach. Specyficzny charakter tych wspólnot bierze się nie tylko z emocji, na które kładą nacisk - a nie jedynie ze sposobów i kontekstów takiego działania - lecz także z emocji, które klasyfikują jako uczucia niższej rangi lub których w ogóle nie dostrzegają. Aby odszukać i zbadać wspólnoty emocjonalne, czytam powiązane ze sobą teksty, wynotowując wszystkie słowa, gesty i okrzyki, które wyrażają uczucia - ale też ich brak. Interesuje mnie, kto co czuje (albo jakie uczucia mu się przypisuje), kiedy i dlaczego. Czy są jakieś różnice pomiędzy tym, jak czują mężczyźni i kobiety? Szukam narracji, w których uczucia grają rolę, i staram się odnaleźć wspólne wzory w obrębie tekstów i między nimi. Poszukuję również śladów - o ile to tylko możliwe - niewyrażonych wprost teorii emocji, cnót i przywar. (z Wprowadzenia)

„Kieszonkowa Historia” to seria przystępnych, rzetelnych i ciekawych książek wprowadzających w zagadnienia historii militarnej. Od IX do XI wieku wikingowie plądrowali morskie wybrzeża niemal całej Europy Zachodniej. Ci nieustraszeni, nowatorscy żeglarze i wybitni stratedzy uderzali znienacka, atakowali znacznymi siłami, a następnie wycofywali się ze zrabowanymi dobrami i jeńcami. Gdziekolwiek się pojawili, siali zniszczenie i zadawali ogromne cierpienia, lecz spotkanie przedstawicieli różnych kultur nieodwracalnie zmieniło zarówno społeczności europejskie, jak i nordyckie. Przedstawiona w książce krótka historia wikingów opowiada o ich najazdach, statkach, uzbrojeniu i niezwykłym stylu życia. Kim Hjardar – norweski historyk. Ukończył studia podyplomowe w Centrum Studiów Wikingów i Wczesnego Średniowiecza na Uniwersytecie w Oslo. Jest wykładowcą historii i nauk społecznych w Wyższej Szkole St. Hallvard w Lier. Od ponad piętnastu lat bada czasy wikingów i średniowiecza w ramach pracy zawodowej i ożywia historię jako członek grupy rekonstrukcyjnej. Był przewodniczącym największego i najstarszego w Norwegii stowarzyszenia rekonstrukcji historycznych.

niniejszej pracy zgromadzono teksty będące fragmentami średniowiecznych katalońskich zabytków kultury pisanej. Ich wspólnym mianownikiem są kwestie wyrobu i konsumpcji słodyczy. Wśród nich pierwszoplanową rolę odgrywają teksty użytkowe, czyli średniowieczne receptury cukiernicze spisane w języku katalońskim. Osobne miejsce zajmuje fragment źródła narracyjnego o charakterze kronikarskim, wyjęty z Llibre de les solemnitats de Barcelona (Księgi uroczystości Barcelony) oraz wyimki, kolejno: ze średniowiecznego dzieła naukowego, jakim była encyklopedyczna summa wiedzy Franceska Eiximenisa, pt. Lo Crestia (Chrześcijanin), i z zabytku piętnastowiecznej homiletyki – kazanie Wincentego Ferrariusza oznaczane jako Kazanie wielkopostne z 19 marca 1413 r. Wybór każdego z nich, choć rzecz jasna subiektywny, z pewnością był nieprzypadkowy. Wynika to z faktu, że zawarte w nich informacje rzucają światło na ciągle jeszcze słabo dostępną dla szerszego kręgu odbiorców kwestię produkcji i konsumpcji słodyczy w dawnych wiekach, w naszym wypadku w epoce późnego średniowiecza. Z Przedmowy

Kolejny, czwarty już tom z serii zatytułowanej „Ecclesia clerusque temporibus medii aevi” został poświęcony prezentacji wyników badań nad parafiami na obszarze władztwa zakonu niemieckiego w Prusach. Badania te zostały przeprowadzone w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki pt. „Parafie w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1243–1525” (DEC–2011/01/B/HS3/00828). Znalazło się w nim trzynaście artykułów poświęconych różnym aspektom działalności parafii oraz duchowieństwa parafialnego. W tekstach tych omawiane są zagadnienia z zakresu historii, w tym dziejów osadnictwa w kontekście powstawania sieci parafialnej, historii sztuki, a także źródłoznawstwa. W ramach realizacji wspomnianego grantu powstaje również baza danych zawierająca podstawowe dane na temat kościołów parafialnych w państwie zakonu niemieckiego w Prusach (www.parafie.umk.pl). Zarówno opracowana baza danych, jak również przedstawione badania wpisują się ściśle w profil badawczy nowego Zakładu Historii Krajów Bałtyckich, który istnieje w Instytucie Historii i Archiwistyki od 2013 r.

Cała prawda o słowiańskiej religii! Czy Słowianie posiadali zorganizowany system wierzeń religijnych? Jak wyglądały ich świątynie i czy w ogóle istniały? Co było sercem ich systemu religijnego – panteon bogów czy magiczne rytuały? Wierzenia słowiańskie rozpalają wyobraźnię badaczy, rodzimowierców i fascynatów od prawie dwóch stuleci. Niepewne dane archeologiczne i nieliczne teksty sprawiają, że kwestia słowiańskiej religii jest niekończącym się źródłem trudnych do udowodnienia hipotez, narastających kontrowersji, gorących sporów a czasami bezczelnych fałszerstw. Dariusz Sikorski, sprawnie poruszając się w gąszczu przekłamań i romantycznych wizji przedchrześcijańskiej Słowiańszczyzny, prezentuje własną, oryginalną odpowiedź i pogląd na kwestię duchowości naszych przodków. Opierając się na niewielu pozostałościach i badając ich powiązania, rozprawia się z tymi mitami i legendami, które zaciemniają nam ogląd sytuacji. Jego książka to popis historycznego kunsztu, a zarazem fascynująca podróż dla wszystkich poszukujących prawdziwej wiedzy.

Mnisi i anachoreci odgrywali różnorakie role w społeczeństwie późnośredniowiecznej Bułgarii. Klasztory i pustelnie były „przystanią zbawienia”, zapewniały odpowiednie warunki do prowadzenia prawdziwie chrześcijańskiego życia. Mnisi - najbliżsi Bogu spośród ludzi („ziemscy aniołowie i niebiańscy ludzie”) - sprawowali modlitewną opiekę nad chrześcijańską ekumeną. Ich orędownictwu wierni powierzali swoje codzienne troski, a władcy - losy kraju. Środowiska klasztorne ze swoimi skryptoriami jawią się nam jako najaktywniejsze ośrodki kulturotwórcze. Znajomość podstaw kultury mniszej jest niezbędna dla zrozumienia wielu zagadnień związanych z życiem ówczesnych Bułgarów. Niniejsza monografia daje przegląd tych aspektów życia mnichów i eremitów, które przesądziły o ich odrębności. Analizie poddany został system norm i wartości oraz struktura tej grupy, a także jej znaczenie jako instytucji społecznej. Dokonana przez autora metodyczna selekcja źródeł zaowocowała świeżym spojrzeniem na wiele zagadnień aktualnych dla filologów i historyków. Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej, przygotowywanej pod kierunkiem prof. dr. hab. Mirosława J. Leszki w Katedrze Historii Bizancjum i obronionej w lipcu 2017 r. „Na podstawie solidnej analizy źródłowej rozprawa przedstawia ówczesne ideały życia ascetycznego, dotyczące celu życia mnichów, hierarchii ideałów i poszczególnych wzorców, jak i sposobu ich realizacji, jak kseniteia, wyobcowanie i wyrzeczenie się świata i siebie, pokuta czy modlitwa. Dobrze wydobywa z tekstów źródłowych napięcia, jakie istniały między wysokimi ideałami a słabością ludzką przejawiająca się w mniszej codzienności. Właściwie także przedstawia różne formy życia monastycznego: wspólnotowe, pustelnicze czy półpustelnicze, a także relacje społeczne, które były udziałem ówczesnych mnichów. Ks. prof. dr hab. Józef Naumowicz Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

"Leżąca na pograniczu Śląska i Wielkopolski Wschowa była jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na tym terenie. Lokowana w 2. poł. XIII w. stała się punktem rywalizacji książąt śląskich i wielkopolskich, przez co wielokrotnie zmieniała przynależność polityczną. Pierwotnie pełniła ona funkcje strażnicze na szlaku handlowym, biegnącym z Saksonii i Górnych Łużyc do Wielkopolski. Była też stolicą jednostki terytorialnej, jaką była ziemia wschowska, oraz siedzibą kasztelanii, a później starostwa. Umocniona warownia mogła mieć również przeznaczenie refugialne, pełniąc rolę schronienia dla mieszkańców okolicznych osad wiejskich, z czym mogła wiązać się polska nazwa miasta, często wywodzona od czasownika"schować". Funkcje militarne Wschowy odegrały dużą rolę już przy zakładaniu miasta, a jej obronność wzmacniały warunki naturalne i kolisty zarys. Pierwsze obwarowania murowane oraz zamek miasto zawdzięcza władcom śląskim, pod których panowaniem na przełomie XIII i XIV w. zaczęto ich budowę. Po przyłączeniu ziemi wschowskiej przez Kazimierza Wielkiego w 1343 r. kontynuowano rozbudowę miejskich założeń obronnych. Wschowa stała się miastem królewskim oraz ważnym punktem obrony zachodnich granic królestwa." Ze Wstępu

Wraz z rozwojem XIII-wiecznej taktyki zakładającej współpracę kuszników z ciężkozbrojnymi włócznikami, zaczęły pojawiać się warunki umożliwiające odparcie ataku muzułmańskich konnych łuczników, a następnie ciężkozbrojnych kopijników. Piechota była o wiele tańsza w utrzymaniu i prostsza w wyszkoleniu niż rycerstwo, oraz co najważniejsze, liczniejsza. W związku z tym wypracowano rozwiązania taktyczne, przy pomocy których liczniejsze i bardziej zróżnicowane oddziały piechoty, odgrywały coraz większą rolę na polach bitew. Niniejsza praca przedstawia przykłady tych zmian, w ramach tego „nierównomiernego” procesu w różnych częściach Europy. Oczywiście, zawsze związane były z równoległymi przemianami w konnicy, w końcu odpowiednio zbalansowane „mieszane” wojska zawsze były kluczem do sukcesów. Do momentu pojawienia się ręcznej broni palnej w dużych ilościach na polach bitew (ok. 1500 roku), obraz średniowiecznych działań wojennych i prowadzących je wojsk, przeszedł już gruntowną przemianę.

Niniejsza książka wyjaśnia zróżnicowany poziom rozwoju wczesnośredniowiecznej taktyki w Europie, której daleko było do popularnego obrazu niezdyscyplinowanych działań. Od początku śledzimy upadek konnicy, jako najważniejszej formacji na polu bitwy w „barbarzyńskich” królestwach, które zastąpiły Cesarstwo Zachodniorzymskie, oraz jej istnienie w armii Cesarstwa Bizantyjskiego. Następnie przechodzimy do odrodzenia jazdy i poruszającej się konno piechoty pod rządami Karolingów (IX-X wiek), którzy zmagali się z zamorskimi i konnymi najeźdźcami, aż do pojawienia się opancerzonego rycerza normańskiego. Autor wyjaśnia w jaki sposób, odmienne zwyczaje wojskowe ze stepów euroazjatyckich i świata islamskiego wpływały na taktykę zachodnich chrześcijan i podkreśla znaczenie odpowiednio zbalansowanych sił, składających się zarówno z konnicy, jak i piechoty. Przygotowany przez niego tekst wzbogacają dodatkowo rzadkie źródła ikonograficzne i zabytki sztuki, objaśnione plany najważniejszych starć na polach bitew oraz w pełni kolorowe przedstawienia rozwiązań taktycznych, które pozwalają lepiej zrozumieć manewry w trakcie starć.