Początki sowietologii: Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie (1930-1939)

Zbiór artykułów autorstwa największych znawców problematyki sowieckiej. Teksty zawierają wnikliwe analizy historycznych i społecznych dziejów wschodniego sąsiada RP, przypomina również sylwetki znamienitych twórców i działaczy Instytutu Wileńskiego. Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie, założony w 1930 roku, zgromadził wokół siebie najlepszych znawców Związku Sowieckiego w Polsce. Wiktor Sukiennicki, Stanisław Swianiewicz, Seweryn Wysłouch, Władysław Wielhorski, Franciszek Ancewicz (Pranas Ancevičius) tworzyli najgłębsze i najbardziej wnikliwe analizy historii, nowoczesności i codzienności wschodniego sąsiada II RP. Wojna przerwała historię Instytutu i istniejącej przy nim Szkoły Nauk Politycznych. Niektórzy absolwenci, profesorowie i twórcy Instytutu przeszli przez stalinowskie łagry, aby potem na Zachodzie kontynuować swoje badania nad Wschodem, który tymczasowo wchłonął też Polskę i inne kraje Europy Środkowej. Stefan Ehrenkreutz, prezes Zarządu Instytutu, wiru wojny i represji nie przetrwał. Archiwa Instytutu i Szkoły są prawie niedostępne, a wiedza o tej instytucji jest raczej nikła zarówno w Polsce i Litwie, jak i na Wschodzie i Zachodzie. Ten tom, pokłosie konferencji, zorganizowanej pod patronatem Premierów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Litewskiej, przez Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie, ma uzupełnić lukę w historiografii polskiej sowietologii i posłużyć następnym pokoleniom badaczy polskiego wschodoznawstwa, jak i wszystkim zainteresowanym badaniami nad szeroko pojmowanym Wschodem. Jest to książka wyjątkowa pod wieloma względami – 14 interesujących artykułów naukowych pióra wybitnych i znanych historyków polskich i litewskich, które stanowią zasadniczy zrąb tej monografii zbiorowej, jest uzupełnione nie tylko zapisem dyskusji nad wygłoszonymi referatami, ale także skrupulatnie zanotowanymi wspomnieniami obecnych na konferencji, bliskich i dalszych krewnych najwybitniejszych uczonych pracujących w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Czegóż więcej wymagać od wieloautorskiej historycznej monografii naukowej? (Prof. dr hab. Roman Jurkowski; Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn) W przypadku prac analitycznych i kształcenia akademickiego, którym patronował Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie, działający w latach 1930–1939 wydawać by się mogło, że przeminie nie tylko on jako instytucja, ale też pamięć o tworzących go ludziach i ideach, które im towarzyszyły. Tak się nie stało i omawiany tom jest tego dowodem. Rzecz też ważna, to obecność innych obywateli kraju już nieistniejącego politycznie, ale w sercach Wilnian nadal ważnego – Wielkiego Xięstwa Litewskiego: Litwinów, Białorusinów, Żydów, Karaimów etc. (Dr hab. Hubert Łaszkiewicz; Studium Europy Wschodniej, Uniwersytet Warszawski; Dziekan Wydziału Historycznego KUL 2010–2016) Słusznie zwraca się w tomie uwagę, że w Wilnie stworzono centrum badawcze, jakiego nie było w USA, czy Anglii. Podkreśla się wagę założenia przy Instytucie Szkoły Nauk Politycznych. Zgodzić się w pełni należy, że Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej w Wilnie zajmuje w dziejach polskiej myśli sowietologicznej miejsce dominujące. Całość sprawia wrażenie zwartej, wysoko profesjonalnej publikacji, a jednocześnie łatwo się czytającej i bardzo ciekawej. (Dr Irena Mikłaszewicz; Filia Uniwersytetu w Białymstoku w Wilnie) Idea wydania takiej książki jest bardzo udana, gdyż dzisiejsze Studium Europy Wschodniej UW w wielkim stopniu czerpie z historycznej roli Polski jako okna na Wschód, i przykładu przedwojennej polskiej sowietologii, a także z roli granej przez naukowców polskiego pochodzenia w sowietologii zachodniej i specyficznie amerykańskiej. (Prof. Michael Rywkin; professor emeritus, City College of the City University of New York; president emeritus, Association for the Study of Nationalities; visiting professor, University of Warsaw)