Szlachta

Przekazując ten tom w ręce czytelników, mamy nadzieje, że zawarte w nim studia przyczynią się do poszerzenia wiedzy na temat szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W głównym nurcie rozważań znalazły się te sfery życia kulturowego, religijnego i społecznego, w których znaleźć można wyraźne limesy oddzielające od siebie grupy magnacko-szlacheckie. Do takich należy niewątpliwie zaliczyć: postawy narodowościowe; stosunek do innych grup etnicznych i społecznych zamieszkujących Rzeczpospolitą; stosunek szlachty do religii katolickiej i innych wyznań kultywowanych na terenie jej państwa; horyzonty światopoglądowe; znajomość świata bliskiego i dalekiego; wykształcenie oraz stosunek do spraw oświatowych; kulturę życia codziennego oraz zapotrzebowanie w sferach bytowych i związanych z organizacją czasu wolnego. W tych materiach łatwo dostrzec rozwarstwienie stanu szlacheckiego nie tylko pod względem cenzusu majątkowego oraz statusu prawno-publicznego (politycznego), ale też ze względu na przynależność do grup etnicznych (narodowościowych) i religijnych. Te różnice dzielące szlachtę Rzeczypospolitej szczególnie widoczne były na rzeczywistych pograniczach, zarówno tych zewnętrznych (czyli wzdłuż granic oddzielających od państw sąsiednich), jak i wewnętrznych (prowincji, a nawet poszczególnych województw i ziem). (Za Wstępem)