Każde opowiadanie o przeszłości, nawiązujące do wydarzeń, jakie zaistniały w dziejach ludzkości, nie jest jakby fotograficzną kopią faktów, ale zawiera mniejszy lub większy ładunek interpretacji, która jest tworzywem rekonstrukcji właściwej tworzeniu historii. W odniesieniu do historii Izraela możemy wyróżnić dwa poziomy tej interpretacji. Jednym jest interpretacja właściwa Biblii, drugim jest interpretacja nawiązująca do metodologii historii jako nauki, która na przestrzeni dziejów człowieka udoskonalała swoje sposoby poznawcze i metodologiczne zasady poznawania przeszłości. Stąd o historii Izraela można mówić w dwojakim znaczeniu. Będzie to albo wniknięcie we właściwy obraz biblijnego przesłania, albo wycinek naukowego badania w dziedzinie historii jako jednej z humanistycznych nauk szczegółowych. W serii, której drugi wolumin oddajemy do rąk Czytelnika, preferujemy ten drugi punkt widzenia, co w pierwszym tomie zostało szczegółowo rozwinięte. Pamiętamy, że Biblia jest opisem dziejów zbawienia, które dokonują się w historii i poprzez historię, ale opowiedziane są jako swoista interpretacja historii, której zasadniczym celem jest ukazanie działania Bożego. Ten cel Biblia realizuje w sposób niezwykle genialny, dając przebogate pouczenie religijne, którego korzenie sięgają interwencji Bożych w historię ludzkości, narodu wybranego i pierwotnego chrześcijaństwa, ale opisane są szczególnym językiem, w którym realistyczny język historii doskonale staje się kompatybilny z myśleniem mitycznym, symbolicznym, otwierającym możliwości poznawcze ku Transcendencji i jej przejawie (działaniu) w dziejach, co w tym przypadku jest podstawowym celem opowiadania. Doceniając tę wartość Biblii mamy jednak także prawo inaczej ująć historię Izraela tak, aby odpowiadała metodologicznym wymaganiom historii jako szczególnej nauki i to jest celem naszego poszukiwania w ramach przedstawianej tu historii Izraela. Odszukując sytuacje i wydarzenia, które ukazują nauki historyczne, staraliśmy się ukazać szerokie tło pojawienia się Izraela, jakim są dzieje Egiptu i Lewantu, a przede wszystkim jedną z największych katastrof naturalnych na Ziemi, jakim był wybuch wulkanu na Morzu Egejskim. Są to wszystko okoliczności towarzyszące powstaniu Izraela. Temu bowiem tematowi poświęciliśmy niniejszy tom Historii Izraela, o którym można by powiedzieć, że zawiera bardzo zróżnicowany materiał, ale właściwie najmniej mówi o samym Izraelu. Do samych początkowych etapów powstawania tego narodu powrócimy w kolejnym tomie naszych rozważań i wtedy – jak sądzę – informacje, jakimi zajmowaliśmy się obecnie, będą mogły okazać się przydatne. I tak został pomyślany tom, który oddajemy Czytelnikom.

The epic story of Jerusalem told through the lives of the men and women who created, ruled and inhabited it. Jerusalem is the universal city, the capital of two peoples, the shrine of three faiths; it is the prize of empires, the site of Judgement Day and the battlefield of today's clash of civilizations. From King David to Barack Obama, from the birth of Judaism, Christianity and Islam to the Israel-Palestine conflict, this is the epic history of 3,000 years of faith, slaughter, fanaticism and coexistence. How did this small, remote town become the Holy City, the 'centre of the world' and now the key to peace in the Middle East? In a gripping narrative, Simon Sebag Montefiore reveals this ever-changing city in its many incarnations, bringing every epoch and character blazingly to life. Jerusalem's biography is told through the wars, love affairs and revelations of the men and women - kings, empresses, prophets, poets, saints, conquerors and whores - who created, destroyed, chronicled and believed in Jerusalem. Drawing on new archives, current scholarship, his own family papers and a lifetime's study, Montefiore illuminates the essence of sanctity and mysticism, identity and empire in a unique chronicle of the city that many believe will be the setting for the Apocalypse. This is how Jerusalem became Jerusalem, and the only city that exists twice - in heaven and on earth.

W 1975 roku, w ruinach niewielkiej świątyni na zachodnim krańcu Palmyry, polscy archeolodzy odnaleźli świetnie zachowany posąg Ateny, którą w tym regionie identyfikowano z boginią imieniem Allat. Bogini ta, mimo że nie zajmowała czołowego miejsca w palmyreńskim Panteonie, była otaczana wielką czcią przez okoliczne plemiona arabskie. Książka autorstwa samego odkrywcy, Michała Gawlikowskiego – profesora UW, wybitnego polskiego archeologa, badacza i znawcy Palmyry – zawiera nie tylko pogłębione studium posągu, ale również szczegółową analizę architektoniczną samego sanktuarium, istniejącego od I po IV w n.e. Autor na podstawie zachowanych reliktów rekonstruuje kolejne etapy funkcjonowania budowli oraz jej wystrój architektoniczny. Książka ta stanowi doskonały przykład interdyscyplinarnej publikacji naukowej łączącej analizę danych archeologicznych oraz źródeł epigraficznych i numizmatycznych, sięgającej także do studiów z zakresu historii sztuki i religioznawstwa. En 1975, la nouvelle d’une découverte exceptionnelle faite a Palmyre passa en éclair a travers le monde scientifique. En effet, une équipe d’archéologues polonais avait mis au jour dans les ruines d’un petit temple une statue en parfait état de conservation, celle d’Athéna que l’on identifiait a Allat a Palmyre. Déesse arabe, occupant une place secondaire dans le panthéon palmyrénien, jouissait d’une vénération particuliere de la part des tribus arabes environnantes. Le livre de la plume du découvreur du monument, Michał Gawlikowski, professeur a l’Université de Varsovie, éminent archéologue, chercheur et grand spécialiste de Palmyre, propose non seulement une étude approfondie de la statue, mais aussi une analyse détaillée de l’architecture du sanctuaire qui fonctionna du Ier jusqu’au IVe siecle ap. J.-C. L’auteur, s’appuyant sur les données fournies par l’étude des vestiges préservés, retrace les étapes successives du fonctionnement de l’édifice ainsi que les changements de sa forme architecturale. Le livre constitue un excellent exemple d’ouvrage interdisciplinaire qui integre a l’analyse des données archéologiques des informations livrées par des sources épigraphiques et numismatiques, mais aussi puise dans l’histoire de l’art et dans celle des religions. In 1975, news of an exceptional discover in Palmyra rapidly made the rounds within the scholarly community. Digging the ruins of a small sanctuary, archaeologists from the Polish Centre of Mediterranean Archaeology University of Warsaw uncovered a very well preserved statue of the goddess Athena, identified in Palmyra with the tribal goddess Allat. This Arabian deity did not hold a leading position in the Palmyrene pantheon, yet was deeply worshipped by the local Arab tribes. The book by archaeologist Michał Gawlikowski, the excavator who made the discovery and lecturer at the University of Warsaw, eminent scholar and expert on Palmyra and its antiquities, brings an in-depth study of this statue, set in a detailed examination of the architectural evidence for the sanctuary itself, which existed from the 1st through the 4th century AD. The author reconstructs successive stages in the development of this cult place and the respective architectural decor. The volume, in French, is an excellent example of an interdisciplinary approach to the study of archaeological excavation data, compared and critically analyzed in the context of a discussion on epigraphic and numismatic sources, reaching also into the fields of art. history and religious studies. Keywords: Palmyra, Allat, Palmyrene religion, temple, Athena, hamana, inscriptions

Książkę dr. Alfreda Palli przeczytałem z wielkim zainteresowaniem i równocześnie satysfakcją. Autor, znakomity teolog chrześcijański i pisarz, wybitny znawca zagadnień biblijnych, zaprezentował w niej całą gamę cennych wiadomości dotyczących dziejów dawnego Izraela (…). Książka, napisana w sposób przejrzysty i fascynujący, wzbogaca naszą wiedzę o Piśmie Świętym, jego powstaniu i dziejach oraz zawartym w nim przesłaniu zbawczym. Książkę oceniam bardzo wysoko i z całego serca polecam. † Ksiądz prof. Zachariasz Łyko, Katedra Filozofii i Socjologii, Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie. Książka jest napisana językiem bardzo przystępnym, zawiera wiele wiedzy archeologicznej i historycznej niezbędnej do właściwego rozumienia tekstu biblijnego i przekonania się o jego wiarygodności oraz wielowiekowej nadzwyczajnej wierności jego przekazu. Ksiądz prof. Zdzisław Żywica, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Autor łączy rozległą wiedzę w dziedzinie starożytnej literatury Bliskiego Wschodu z archeologią i translatologią. Książka podejmuje szereg ważnych zagadnień, analizowany materiał pozwala dostrzec kontekst literacki i historyczno-kulturowy opisanych w Biblii wydarzeń. Umożliwia to uchwycić fenomen, jakim są dla Żydów księgi Tanach, a dla chrześcijan Stary Testament. Z całego serca polecam lekturę tej książki. Prof. Wojciech Gajewski, Zakład Historii Starożytnej, Uniwersytet Gdański Książkę czyta się z ciekawością i zainteresowaniem, szczególnie zawarte w niej wyniki badań archeologicznych, odnoszące się do wielu aspektów historycznych i literackich Biblii. Ksiądz prof. Zdzisław Pawłowski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu ALFRED PALLA, pisarz, historyk, biblista i podróżnik. Studiował w Pedagogicznym Studium Technicznym w Gliwicach, a następnie historię w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie, specjalizując się pod kierunkiem prof. Aleksandra Krawczuka w historii starożytnej. W USA ukończył studia na wydziale teologii biblijnej na Andrews University oraz doktorskie w Fuller Theological Seminary w Kalifornii. W Polsce uzyskał stopień naukowy doktora historii na Wydziale Filologiczno-Historycznym Akademii Pomorskiej.

Wybitna izraelska badaczka w sposób kompetentny analizuje narodziny syjonizmu w Europie. Ukazuje ten proces na tle złożonych relacji Żydów z Arabami i Turkami we wczesnej fazie osadnictwa w Palestynie. Umiejętnie łącząc wątki dotyczące rozwoju sytuacji politycznej, społecznej i kulturalnej, Anita Shapira tworzy wielobarwny obraz, który umożliwia czytelnikowi zrozumienie procesu tworzenia się narodu w Izraelu i roli w tym procesie masowej imigracji z wielu krajów. Równocześnie objaśnia łączące się z tym problemy polityki i dyplomacji światowej. Profesor Anita Shapira (ur. w 1940 r. w Warszawie) zajmuje się historią społeczności żydowskiej oraz Państwa Izrael, związana z Uniwersytetem w Tel Awiwie. Autorka cenionych na świecie publikacji naukowych i laureatka wielu nagród (w tym The Israel Prize for History w 2008 r.). Za pracę Historia Izraela otrzymała prestiżowe National Jewish Book Award oraz Azrieli Award for Best Book in Israeli Studies in English or French.

W 132 roku Szymon ben Koseba, chcący stworzyć niezależne państwo żydowskie i wyzwolić Jerozolimę z rąk Rzymian, przybrał mesjańskie imię Szymon Bar Kochba („Syn Gwiazdy”) i poprowadził ludność Judei do rebelii. W trakcie tak zwanego Powstania Bar Kochby, znanego też jako Druga Wojna Żydowska, buntownicy przez trzy i pół roku stawiali opór zahartowanym w bojach oddziałom rzymskim, wysłanym przez cesarza Hadriana. Koszty tej rebelii były katastrofalne: setki tysięcy ofiar, zniszczenie i zniewolenie społeczności żydowskich i nałożony na Żydów zakaz wstępu do Jerozolimy. Bar Kochba do dziś pozostaje ważną postacią w historii Izraela, jako ostatni przywódca państwa żydowskiego przed ukształtowaniem się nowoczesnego syjonizmu. W tej bogato ilustrowanej książce ukazano porywającą historię powstania, przybliżając jednocześnie sylwetki jego przywódcy, Bar Kochby oraz cesarza Hadriana i podległych mu wodzów. Ocenia się w niej także skutki tej krwawej rebelii, zarówno dla regionu gdzie miała miejsce, jak i ludzi, którzy zostali zmuszeni do jego opuszczenia.

Książka Na tropach pierwszych chrześcijan jest drugą z zaplanowanej trzytomowej serii nawiązań do czytań liturgicznych A, B, C, sięgających tematyką do przekazów z początku Kościoła, przydatną dla wędrujących Szlakami Świętego Jana Pawła II. Ludzie towarzyszący ks. Karolowi Wojtyle mówią, że częstym tematem dyskusji „w drodze” były zagadnienia poruszane w Ewangelii. Stąd poszerzenie zawartych w książce rozważań o wypowiedzi św. Jana Pawła II, Apostoła czasów najnowszych, świadka wiernego z przełomu drugiego i trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa, jest zarazem odpowiedzią na Jego pragnienie, aby Ewangelia była dla człowieka nieodzowną pomocą. Na osobną uwagę zasługują liczne zdjęcia, wykonane przez samego Autora w Ziemi Świętej, obrazujące jej piękno i wprowadzające w realia tego niezwykłego zakątka świata, gdzie narodził się i żył Boży Syn. Trudno o trafniejszy wybór ilustracji – rozważania nauki Chrystusa są bliższe, bardziej zrozumiałe, gdy podziwiamy krajobrazy, architekturę i przyrodę rodzinnej Galilei. Urszula J. Własiuk Fundacja Szlaki Papieskie

Herod Wielki był jednym z najważniejszych władców monarchii klienckich Rzymu w burzliwych czasach schyłkowych lat Republiki, a także w początkach pryncypatu. Przy wsparciu, także finansowym, Marka Antoniusza Herod z Judei znalazł w sobie talent wojskowy, który pozwolił mu odbić jego kraj, jak również wyczucie polityczne, dzięki któremu zachował tron w trakcie i po wojnach domowych toczonych w Imperium Rzymskim. Jego małe lecz dostatnie królestwo było strzeżone przez silną, wielonarodową armię, w której mieszały się wpływy żydowskie, greckie i rzymskie. Stale odnosiła ona sukcesy w walkach z Arabami na wschodnich granicach Judei. Przy wykorzystaniu tekstów starożytnych, niniejsza książka omawia skład i organizację armii Heroda oraz jej cztery wielkie kampanie.

"Człowiek współczesny ma wielki dług w stosunku do mieszkańców Mezopotamii. W czasach, gdy atom służy celom pokojowym, jak i militarnym, gdy badamy system słoneczny i kosmos, warto pamiętać, że to oni stworzyli podstawy naszej matematyki i astronomii, wynaleźli zapis pozycyjny liczb, nauczyli nas obliczać długość łuków okręgu oraz mierzyć czas. (…) Około 70 wieków przed naszą erą mieszkańcy położonych w północnej Mezopotamii Murajbat i Dżarmo przyczynili się do zasadniczej dla dziejów ludzkości rewolucji, jaką było wynalezienie rolnictwa (…) wytwarzali i zdobili ceramikę, formowali cegły i poddawali obróbce metale. Na brzegach Tygrysu i jego dopływów, w Tall as-Sawwan i Czoga Mami, około 5500 r. p.n.e. przeprowadzone pierwsze próby nawadniania pól. Pomysł ten szybko przejęła i ulepszyła dolina dolnego Eufratu, gdzie narodziły się koło, żagiel, radło i powstały pierwsze miasta. (…) Około 3300 r. p.n.e. Sumerowie wynaleźli pismo. Ta kolejna rewolucja o zasadniczym znaczeniu pozwoliła wyostrzyć i pogłębić myśl ludzką, przekazywać ją w niezmienionym stanie z pokolenia na pokolenie i uczynić ją tym trwalszą, że materiał pisarski był niemal niezniszczalny. (…)" Pośród czterech czy pięciu wielkich cywilizacji ery przedchrześcijańskiej wysuwa się na czoło cywilizacja mezopotamska jako najdawniejsza, najdłużej trwająca i niewątpliwie najważniejsza zarówno ze względu na cały Bliski Wschód i świat grecki, jak i na jej wkład materialny i duchowy do dorobku ludzkości. Mezopotamia przeznaczona jest głównie dla niespecjalistów, dla każdego, kogo z tych czy innych względów interesuje historia Bliskiego Wschodu lub też starożytność w ogóle. Z roku na rok rośnie liczba prac i artykułów poświęconych Mezopotamii oraz tym postaciom Bliskiego Wschodu, które znajdowały się w jej orbicie kulturalnej. Tworzą już one taką masę, że coraz trudniej jest się z nią uporać. Historia każdego kraju, szczególnie, gdy dotyczy głębokiej starożytności, pełna jest problemów, które może nigdy nie zostaną rozwiązane. Z drugiej strony to, co dziś uważane jest za „prawdę” historyczną, może się jutro okazać błędem. Fragment Wstępu

W niniejszej publikacji autorka stara się odpowiedzieć na pytanie. Czy mezopotamski świat podziemny, opisywany w różnych przekazach ustnych istniejących na starożytnym Bliskim Wschodzie, miał wpływ na koncepcje biblijnego Szeolu?

W 66 roku n.e. lokalne zamieszki w Cezarei, spowodowane przez Greków składających w ofierze ptaki przed synagogą, przerodziły się powstanie Żydów wymierzone w rzymskich panów. Wykorzystując sprzyjającą chwilę, powstańcy z powodzeniem zajęli Jerozolimę i odparli atak rzymskiego legata Syrii, Cestiusza Gallusa, który został pokonany podczas bitwy na przełęczy Beth Horon. Princeps Neron wysłał rzymskiego wodza Wespazjana razem z dodatkowymi wojskami. Ten, po zduszeniu buntu w Galilei, włączył się do walki o władzę nad Imperium, ostatecznie przejmując rządy. Jego syn, Tytus, pozostał na miejscu z zadaniem kontynuowania wojny, której kulminacyjnym punktem było oblężenie Jerozolimy w 70 roku n.e. Legiony bezlitośnie wyciskały z obrońców życie na każdym kroku, zostawiając za sobą tylko zgliszcza i śmierć. Apoteozą konfliktu był opór stawiony przez ostatnich obrońców Świątyni oraz jej całkowite zniszczenie, zwiastujące kres fizycznej obecności judaizmu. Resztki powstańców utrzymały się w górskiej fortecy Masada aż do 74 roku n.e., kiedy to po przełamaniu murów przez Rzymian obrońcy popełnili samobójstwo, kończąc powstanie.

W posępny grudniowy poranek 190 roku p.n.e. na równinie pod Magnezją rozegrała się jedna z największych bitew starożytnych czasów. W półmroku, wśród gęstych pasm mgły podnoszącej się o świcie ku szarym chmurom, zderzyły się z hukiem rzymskie legiony wspierane przez hufce Eumenesa, monarchy Pergamonu, z wojskami Antiocha III Seleukidy zwanego Wielkim. Wydawało się, że w tej batalii Antioch odniesie łatwe zwycięstwo. Był wytrawnym wodzem, których pognębił wrogów już w niejednej bitwie. Dobrze znał taktykę nieprzyjaciela, doradcą Antiocha był przecież genialny Kartagińczyk Hannibal. Seleukida władał państwem rozciągającym się od Hellespontu po granice Indii i ze wszystkich stron swego rozległego imperium sprowadził dziarskich żołnierzy. Pod Magnezją powiódł do boju armię złożoną z kilkunastu różnych ludów i narodów. Wojska jego wspierały aż 54 ogromne słonie bojowe z Indii, te czołgi starożytnego świata, zdolne wedrzeć się w rzymski szyk bojowy jak w masło. A jednak armia Wielkiego Króla poniosła sromotną klęskę. Krwawe pobojowisko zasłały zwłoki ludzi, wielbłądów, słoni i szczątki pogruchotanych rydwanów. Po tej katastrofie Antioch nie mógł już dłużej stawiać oporu Rzymowi, przyjął więc szybko upokarzający pokój i zgodził się zapłacić chciwym zwycięzcom gigantyczne odszkodowanie. Ta zbójecka kontrybucja zrujnowało królestwo Seleukidów, które po Magnezji nie odzyskało dawnej świetności i nigdy już nie odważyło się rzucić wyzwania Rzymianom.

Niniejsza publikacja oferuje polskiemu czytelnikowi pierwszy od ponad półwiecza przekład adnotowany tzw. tekstów konstytutywnych wspólnoty qumrańskiej, tj. Reguły Zrzeszenia (1QS), Reguły Całego Zgromadzenia (1QSa), Reguły Błogosławieństw (1QSb), Dokumentu Damasceńskiego (CD) i Reguły Wojny (1QM). Można je razem określić jako "reguły", którymi kierowała się społeczność "nowego przymierza" na różnych etapach swojego istnienia. Pisma te nie ograniczają się do wyliczenia konkretnych norm życia wspólnotowego danej grupy. Zawierają znacznie więcej niż sam opis wewnętrznej struktury świata zewnętrznego, 'reguły' te obejmują także szereg innych tematów. Znajdujemy w nich traktaty teologiczne, refleksje nad historią świętą, a nawet teksty liturgiczne. Ten szczególny gatunek literacki nie ma wzorca we współczesnym judaizmie. Przełożone dokumenty poprzedzone są wprowadzeniami z obszernymi wykazami bibliograficznymi, a same teksty opatrzone szczegółowymi objaśnieniami z wykorzystaniem najnowszej literatury przedmiotu.

Chociaż wiem, że nieba nie ma w niebie bo spadło na ziemię po to, żeby ziemia mogła podskoczyć wysoko. Chociaż wiem, że niebo chodzi za mną wszędzie, a święci nie drętwieją przytwierdzeni do gwiazd, nie drzemią w mszale; jeżdżą autobusami i metrem, pracują w pocie czoła, nie dosypiają i nie dojedzą. Chociaż wiem, że Pan Jezus po śmierci krzyżowej i zmartwychwstaniu wcale nie poszedł na rentę. Z tego wielkiego ukochania człowieka za ludźmi wciąż biega na skrzydłach Ducha. Bawi się w Odkrytego z małym dzieckiem, z cierpieniem, z poetą. (...) Ja to wszystko wiem dobrze, a jednak mówiąc z Tobą Boże, oko od ziemi odrywam i zawieszam w przestrzeni bezsłownej, bezkresnej, jak Ty. Dorota Sosnowska z tomiku wierszy Szept z doliny

Słownik wszystkich miejsc biblijnych ks. Bosaka stanowi publikację encyklopedyczną od dawna wyczekiwaną przez wszystkich, którym bliskie jest przesłanie Pisma świętego. Znajdujemy tu przedstawione w sposób jasny i przystępny podstawowe dane dotyczące topografii i onomastyki biblijnej. Autor opiera się nie tylko na tekście Pisma świętego, ale na najnowszych osiągnięciach z zakresu badań historycznych, archeologii i lingwistyki. Pozwala nam to spojrzeć na miasta, rzeki, wzgórza, budowle i inne miejsca pojawiające się choćby jednokrotnie na kartach Biblii z perspektywy naukowej i krytycznej. Jeśli dane miejsce nie zostało zlokalizowane lub nie znamy etymologii danej nazwy, wówczas Autor rzetelnie to przyznaje oraz odwołuje się do hipotez. Z drugiej jednak strony ks. Bosak nie ogranicza się do suchych danych zawartych w tekście biblijnym, lecz odwołuje się również do szerszego kontekstu humanistycznego, przywołując odniesienia symboliczne danego miejsca bądź jego obecność w kulturze i literaturze pozabiblijnej. Słownik stanowi niezastąpioną pomoc nie tylko dla uczonych zajmujących się profesjonalnie tekstem natchnionym, ale również dla humanistów, duszpasterzy, nauczycieli i wszystkich, którym nie wystarcza proste i literalne czytanie Biblii, lecz dążą do tego, by była księgą osadzoną w realiach historyczno-geograficznych. W swoim dziele ks. Bosak zmierzył się ze skomplikowanymi problemami, jak na przykład różne brzmienia niektórych nazw w językach Biblii oraz w tłumaczeniach starożytnych i współczesnych, czy też z kwestią różnic dotyczących lokalizacji. Dzięki jego żmudnej pracy powstał słownik, który dostarcza polskiemu czytelnikowi precyzyjnej i wiarygodnej wiedzy z zakresu topografii i onomastyki biblijnej. Ponadto przytoczenie w pełnym brzmieniu fragmentów Pisma świętego, w których występuje dana nazwa, uwalnia czytelnika od konieczności wertowania tekstu biblijnego i znacznie ułatwia pozyskiwanie wiedzy zawartej w Słowniku. ks. prof. dr hab. Krzysztof Bardski Kierownik Katedry Hermeneutyki Biblijnej Wydział Teologiczny Uniwersytetu kard. S. Wyszyńskiego w Warszawie

Trzeci, ostatni tom „Świata Chrystusa” prof. Roszkowskiego przedstawia historię ludzkości w okresie od XVII do XXX wieku naszej ery. Przed oczyma Czytelnika ukazuje się obraz całego globu w politycznym i społecznym wymiarze. Syn Boży zasiał już ziarno, powoli zaczyna ono wydawać plon, plon, który z wieku na wiek będzie stu i tysiąc krotny! W trzecim tomie „Świata Chrystusa” śledzimy wydarzenia dziejące się w młodości Syna Bożego, dochodząc do ostatnich trzech lat Jego życia, które są najlepiej udokumentowane. Jezus głosi swą naukę, powołując Apostołów, buduje zręby Kościoła. Nikt wtedy jeszcze nie przeczuwa, że drogami Palestyny wędruje ktoś, kto już zapoczątkował gruntowną przemianę świata. Świata, który od strony politycznej, społecznej i militarnej wydaje się ustabilizowany raz na zawsze, a który pogrąża się w coraz bardziej w dekadencji. Najnowszy tom „Świata Chrystusa” to 456 stron i aż 107 ilustracji, a więc zdjęć, rycin i reprodukcji obrazów wspaniałych malarzy oraz map wykonanych własnoręcznie i z wielką pieczołowitością przez profesora Roszkowskiego! Wejdź w świat u zarania nowej ery i zobacz jak zmieniała się cywilizacja, jak rodziło się chrześcijaństwo w zgliszczach upadającego moralnie zdawałoby się wiecznego imperium!

Prezentowana pozycja stanowi otwarcie nowego cyklu wydawniczego, poświęconego historii Izraela. Tematowi temu poświęcono już wiele wysiłku intelektualnego, który zaowocował bardzo licznymi publikacjami, zarówno o charakterze konfesyjnym, jak i z punktu widzenia myśli niezależnej od religii. Podejmowane dzieło jest częścią projektu badawczego Biblia w kulturze świata, a obejmować ma zarówno historię czasów biblijnych, jak i dzieje Izraela aż do czasów współczesnych. Jeżeli chodzi o czasy biblijne, wychodzimy z założenia, że Biblia, choć jest pierwszorzędnym źródłem dla rozważań historycznych, nie jest jednak historią, ale szczególną religijną interpretacją historii. Dlatego historia Izraela w naszym znaczeniu nie jest uzupełnieniem relacji biblijnych o dane archeologiczne i historyczne, jak powszechnie czyni się w pracach poświęconych temu tematowi, ale chcemy zająć się Izraelem według metodologii nauk historycznych, a w odniesieniu do Biblii dążymy do wydobycia historii spod warstwy jej interpretacji. Stąd rozważana historia jest czymś innym niż wspaniale przedstawiona w Biblii historia zbawienia. Historia Izraela po roku 135, czyli upadku powstania Bar Kochby, podejmowana jest według zasady, że jeśli chodzi o obecność Biblii w konkretnej kulturze, to w kulturze judaizmu jest ona szczególnie istotna i rozbudowana. Niniejszy tom jest bardzo ogólnym wprowadzeniem, w którym w syntetyczny sposób przedstawiamy Biblię, ukazujemy zawartą w niej historię zbawienia, rozważamy problem czasu i historii, poruszamy rolę pisma w historii, ustosunkowujemy się do istnienia innych cywilizacji poprzedzających naszą, w której zawiera się historia Izraela, a na końcu zajmujemy się historią jako taką. Te różnorakie informacje pomogą nam w dalszych tomach śledzić historię Izraela w przyjętym rozumieniu tego przedmiotu.

Dla chrześcijan najważniejszym wydarzeniem w historii jest przyjście na świat, śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. W tej książce próbuję sprawdzić, w jakiej scenografii odbywał się ten dramat. Dwa tysiące lat temu życie toczyło się jednak przecież nie tylko w Betlejem i Jerozolimie. Na wszystkich kontynentach ludzie przeżywali swoje miłości, tragedie, wzloty i upadki. W Palestynie spotykam drugoplanowych aktorów Ewangelii, którzy pojawiają się w niej dosłownie na chwilę. Próbuję zostać z nimi dłużej niż na parę zdań: dowiedzieć się, skąd się wzięli i dokąd poszli dalej. Służący z wesela w Kanie Galilejskiej, kobieta oskarżona o cudzołóstwo, żona zarządcy Heroda, ojciec chłopca uzdrwoionego z padaczki, rodzice dzieci błogosławionych przez Jezusa - to nie papierowi statyści, to ludzie z krwi i kości, którzy czuli, myśleli, w zetknięciu z Chrystusem decydowali, czy iść odtąd Jego, czy dalej swoją drogą.

W drugim tomie monumentalnej historycznej trylogii prof. Wojciecha Roszkowskiego śledzimy wydarzenia rozgrywające się na całym świecie w latach dziecięcych i młodzieńczych Jezusa, a więc między rokiem 5 a 16 n.e. Jezus staje się z chłopca młodzieńcem „czyniąc postępy w mądrości, w latach i w łasce u Boga i u ludzi”. Dojrzewanie Zbawiciela dokonuje się dla władców tamtego świata niezauważenie. Jednak kilku uczonym w Piśmie dane jest już wówczas poznanie niezwykłej mądrości i przenikliwości dwunastoletniego Jezusa. Gdy Święta Rodzina wraca z pielgrzymki do Świątyni jerozolimskiej w związku ze świętem Pesach, odłącza się On od Maryi i Józefa, by zostać w „tym, co należy do Ojca”. Wędrując z autorem „Świata Chrystusa” po ówczesnej starożytności obserwujemy niepokoje i zmiany zachodzące w Cesarstwie Rzymskim, w tym w rozległych prowincjach imperium, w coraz potężniejszym Państwie Środka, w królestwach położonych na terytorium Indii, w imperium Partów, w Tracji i wielu innych ważnych wtedy politycznie krainach. W różnych częściach globu poznajemy czczone wtedy bóstwa, ważniejsze święta, zajęcia, rozrywki, obyczaje i upodobania współczesnych Jezusowi ludzi. Dawną świetność odzyskują igrzyska olimpijskie. Słowem poznajemy ten świat, który nauczanie Chrystusowe ma gruntownie odmienić. Wielkim walorem publikacji jest 140 ilustracji, w tym mapy i rysunki wykonane przez autora książki, wybitnego historyka prof. Wojciecha Roszkowskiego.

W dziejach świata imperia stanowią niejako kamienie milowe, bo choć nie trwają wiecznie, mając swój początek i kres, to jednak pozostawiają niezatarte piętno w historii ludzkości. Powstawały we wszystkich epokach i we wszystkich częściach świata. Wyznaczały prawa, które miały zapewnić im władzę nad jak największym terytorium. Choć czas, jaki upłynął od powstania do upadku poszczególnych imperiów, a także ich zasięg geograficzny, były bardzo różne, szczególnie intrygująca wydaje się kwestia, czy miały one jakieś cechy wspólne. Problem imperiów stanowi zagadnienie interdyscyplinarne. W kontekście coraz głębszego wewnętrznego kryzysu Unii Europejskiej, potwierdzonego Brexitem, jak również kryzysu zewnętrznego spowodowanego przez napływ imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, powracają z całą mocą pytania o trwałość projektu europejskiego. W jakim miejscu swojego rozwoju jest Unia Europejska? Czy jest to nadal faza wzrostowa, stabilizacyjna czy już schyłkowa? Rozpadnie się czy przetrwa? W tej refleksji często brakuje spojrzenia historycznego i prób porównania zachodzących dziś procesów politycznych z podobnymi sytuacjami z przeszłości.