Dusze w niewoli.

Pomieszczone w zbiorze szkice ukazują pragmatyczne oblicze „kwestii rosyjskiej”. Pozytywiści obserwowali z uwagą zachodzące w Cesarstwie przemiany, które – jak się spodziewano – przyniosą jakieś rozwiązania. Wierzono, że w starciu marzenia o wolności z absolutyzmem monarchii wygrają nie tylko uciskani Rosjanie, ale i niewoleni Polacy. Czekając na obiecującą przyszłość, należało zabezpieczać teraźniejszość. A tę również trzeba było kreować zgodnie z dynamiczną doraźnością. Skupiono się więc, zgodnie z programem Młodych, na utrzymaniu ziemi w rękach polskich, zachowaniu języka, oświacie, ale i na rozwoju gospodarki, dla której naturalnym rynkiem zbytu było Imperium. Strategia mimikry, ocalenia naszej narodowej odrębności i społecznego bytu, obrona przed wynarodowieniem – to były cele i kierunki „myślenia o Rosji” pozytywistów. Rosja, rosyjskość, relacje polsko-rosyjskie, recepcja kultury i literatury rosyjskiej, rewolucyjne programy, aspiracje niepodległościowe – wszystkie te wątki składają się na pojemną formułę „myślenia o Rosji”. Spotkania z rosyjskim językiem, literaturą, filozofią, podjęcie rosyjskiego tematu w twórczości – to naturalne wybory inteligentów czasów rozbiorowych – o tym traktują zawarte w monografii szkice.