Tadeusz Tomaszewski od wielu lat śledzi losy dawnych wilnian – głównie Polaków, którzy albo urodzili się w Wilnie w okresie Dwudziestolecia międzywojennego, albo spędzili w mieście nad Wilią ważne lata swego życia. Książka Wracając do Wilna jest efektem licznych rozmów z tymi osobami, prowadzonych już na początku XXI wieku. Zawiera 21 wywiadów; wśród rozmówców Autora znaleźli się wybitni przedstawiciele polskiej kultury, sztuki i nauki, między innymi Barbara Skarga, Hanna Świda-Zięba, Danuta Szaflarska, Emil Karewicz, Jadwiga Pietraszkiewicz, Romuald Twardowski, Franciszek Walicki, mieszkający po wojnie w Polsce w jej nowych granicach; a także osoby, które w Wilnie pozostały: Polka Jadwiga Gieczewska i Litwinka Birute Mackonyte. „Jest to książka nie tyle napisana, co «nagadana», zbiór wspomnień sięgających czasów polskiego Wilna i okresu wojny oraz lat powojennych, przez większość moich rozmówców spędzonych w nowej Polsce, tej bez Wilna, do którego jednak każdy z nich tak czy inaczej wracał. Ci natomiast, którzy Wilna nie opuścili, sięgali we wspomnieniach do lat swojego dzieciństwa i młodości, przywołując obrazy miasta sprzed epoki powszechnego dostępu do techniki fotograficznej i filmowej. Jest zgrabne litewskie słowo: pakeleivis, znaczące tyle, co towarzysz podróży. Słuchając opowieści o powrotach do niegdysiejszego i współczesnego Wilna, czułem się takim cichym pakeleivisem, zasłuchanym w głosy ludzi na zawsze z tym miastem związanych i ich niepowtarzalne historie. Zebrane razem składają się one na portret zbiorowy wilnian XX wieku i historię miasta, do którego się wraca”. (Ze wstępu Tadeusza Tomaszewskiego do książki). Teksty uzupełnia zbiór kilkudziesięciu fotografii; większość z nich pochodzi z archiwów rodzinnych rozmówców autora książki (wiele zdjęć nie było dotąd publikowanych), a część to fotografie Wilna i Wileńszczyzny z okresu Dwudziestolecia. Ponadto w książce zamieszczono dwie oryginalne, historyczne mapy: Wileńszczyzny oraz śródmieścia Wilna w latach 30. XX wieku. Tomaszewski Tadeusz Urodził się w 1957 r. na Wileńszczyźnie, ukończył studia aktorskie w Mińsku na Białorusi oraz reżyserskie w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Pracował następnie w Instytucie Polskim w Wilnie jako koordynator przedsięwzięć kulturalnych, a od ponad 10 lat jest redaktorem audycji polskich w wileńskim Radiu Litewskim.

Polska i Litwa są krajami, które historia powiązała ze sobą w sposób szczególny. Sojusz obu państw zapoczątkowało zawarcie w 1385 r. antykrzyżackiej unii w Krewie. Odnowiona i poszerzona w 1569 r. unia dała początek Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Historia, która na blisko cztery stulecia splotła oba państwa i narody, później je trwale rozdzieliła. Koniec XIX w. przyniósł narodziny litewskiego ruchu narodowego. Charakteryzując relacje polsko-litewskie od tego czasu, można by powiedzieć, że cechował je chroniczny konflikt. Wzajemne stosunki nie opierały się już na tradycji wspólnej przeszłości. Antagonizm dwóch społeczeństw pogłębił spór terytorialny, który w 1918 r. zaciążył nad stosunkami między obu państwami. Jego przedmiotem było Wilno, historyczna stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego, które ostatecznie w 1922 r. znalazło się w granicach Polski. Druga wojna światowa przyniosła rozliczne zmiany i nowe konflikty. Najistotniejszym ich elementem pozostała kwestia przynależności państwowej Wilna. Oba rządy i społeczeństwa dążyły do zdecydowanie odmiennych, przeciwstawnych rozwiązań tego zagadnienia. Na przełomie lat 80. i 90. XX w., gdy Polska i Litwa odzyskiwały suwerenność i niepodległość, na nowo odżyły też zadawnione spory i urazy. Oba kraje ponownie stanęły przed pytaniem: konfrontacja czy współpraca? Choć odpowiedź na nie wydaje się oczywista, nie powinna ona oznaczać zgody na dyskryminowanie naszych rodaków mieszkających nad Wilią i Niemnem. Kompromis i partnerska współpraca mogą być korzystne dla obu stron.

Litwa była ostatnim z państw, które w efektownych okolicznościach wkroczyło na mapę średniowiecznej Europy. Wprawdzie pierwsza wzmianka o niej pojawia się już w roku 1009, jednak właściwa budowa państwa zaczęła się w XIII wieku, gdy Mendog – pierwszy historyczny władca i pogromca północnych krzyżowców – koronował się na króla i przyjął chrześcijaństwo. Jednak przełom XIII i XIV stulecia był dla młodego państwa okresem burzliwym – wróciło pogaństwo i walka o władzę. Dopiero książę Giedymin podniósł kraj z upadku i ruszył na podbój Rusi, z której właśnie wycofywali się Tatarzy. W owych czasach Litwini trzęśli całym rejonem, zaciekle walcząc z Krzyżakami, Kawalerami Mieczowymi, Moskwą, Polską a nawet odległymi Węgrami. Pomimo, głoszonego otwarcie, przywiązania do własnych wierzeń, byli pokojowo nastawieni zarówno dla prawosławia, jak i katolickich misji. Następca Giedymina – Olgierd kontynuował podboje ojca na południu. Po jego śmierci państwo przeżyło kolejny kryzys dynastyczny. Wkrótce potem jego nowy władca stanął przed decyzją, która zaważyła na całej przyszłości młodego, ambitnego kraju...

Magnetyczna Północ to wywiad rzeka przeprowadzony przez poetkę i tłumaczkę Ellen Hinsey. Można się z niego nauczyć historii Litwy i Związku Radzieckiego, ale przede wszystkim poznać bliżej Tomasa Venclovę, jego rodzinę, przyjaciół, wybory życiowe i myśli. Na kartach tej książki spotykamy Josifa Brodskiego i Czesława Miłosza, Borysa Pasternaka i Annę Achmatową, Natalię Gorbaniewską i ojca Tomasa - Antanasa Venclovę. Poznajemy inteligencką Litwę, tak interesującą i barwną. Venclova ma nie tylko wspaniałą pamięć, ale także z uporem prowadzony dziennik i niezwykły talent do rzeczowej i oszczędnej prozy.

BESTSELLEROWA KSIĄŻKA TIMOTHY’EGO SNYDERA HISTORIA NAJWIĘKSZEGO LUDOBÓJSTWA W DZIEJACH ŚWIATA Polska, Ukraina, Białoruś, kraje bałtyckie i zachodnia część Rosji to obszar, który stał się teatrem działań dwóch najbardziej zbrodniczych reżimów Europy. Skrwawione ziemie. To tam właśnie zbiegały się imperialne wizje krwiożerczych dyktatorów: Hitlera i Stalina. Tam z ich rąk w ciągu dwunastu lat zginęło 14 milionów osób. Ich śmierć nie była bezpośrednim efektem wojny, ale przemyślanej polityki eksterminacyjnej. Najczęściej dotykała niewinnych – kobiety, dzieci i starców. Wszystkie działania były starannie zaplanowane i realizowane. Od wielkiego głodu na Ukrainie, przez czystki stalinowskiego terroru, aż po Holokaust. Snyder nie patrzy na współczesne podziały geograficzne. Opisuje ten obszar przez pryzmat ofiar i sprawców, panujących ustrojów i otumanionych społeczeństw. To historia ludzi zabitych przez politykę odległych przywódców. Ofiar, których ojczyzny leżały miedzy Berlinem a Moskwą, skrwawionymi ziemiami zaś stały się po dojściu do władzy Hitlera i Stalina. Timothy Snyder – wybitny amerykański historyk, profesor Uniwersytetu Yale, znawca historii Europy Środkowej i Wschodniej. Doktorat uzyskał w Oksfordzie, przebywał również na stypendiach w Paryżu, Wiedniu, Warszawie i Harvardzie. Członek Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu. Biegle mówi w kilku językach, w tym po polsku. Jako autor bestsellerowych książek słynie z nowatorskiego spojrzenia na podejmowane tematy.

Studia dotyczą tragicznych relacji polsko-sowieckich w pierwszej połowie XX wieku. Książka ukazuje szerokie tło społecznych i politycznych przeobrażeń w ZSRS, systematyzuje również pokaźny materiał faktograficzny. Międzynarodowy zespół autorów porusza kluczowe, a jednocześnie mało znane zagadnienia z polskiej historii kresowej: sowiecką politykę narodowościową wobec polskiej mniejszości oraz losy Kościoła katolickiego na sowieckiej Białorusi w latach 1921–1939, represje wobec Polaków na Kresach w latach 1939–1941, powojenne deportacje Polaków mieszkających na Litwie i Białorusi. Ważnym wątkiem publikacji jest „operacja polska” NKWD z lat 1937–1938, w której wyniku zamordowano ponad 100 tys. Polaków zamieszkujących Związek Sowiecki. Publikację zamykają interesujące aneksy dotyczące represji wobec duchowieństwa katolickiego na Wileńszczyźnie w latach 1944–1952 oraz miejsc polskiej pamięci na Białorusi i Ukrainie. Materiały z konferencji naukowych zorganizowanych przez Oddział IPN w Białymstoku: „Zbrodnia zapomniana: 75 rocznica »operacji polskiej« w BSRS” oraz „Deportacje Polaków z sowieckiej Białorusi i Litwy po drugiej wojnie światowej

10 grudnia 1918 roku Rząd Tymczasowy Litwy wydał decyzję, zgodnie z którą Jazep Waronka został mianowany ministrem do spraw białoruskich bez teki. Ten ważny krok wzmocnił zaangażowanie Białorusinów w odbudowywanie niepodległości Litwy w 1918 roku. Monografia szczegółowo omawia rolę Białorusinów w historii niepodległej Litwy: współpracę z Litwinami przed 1918 rokiem, ich wkład w rozwój i obronę niepodległości Litwy, integrację ze społeczeństwem litewskim, działalność kulturalną w okresie międzywojennym w Kownie, stosunek do sprawy przyłączenia Wilna i regionu wileńskiego do Litwy w 1939 roku.

Dzieje Europy Środkowej i Wschodniej to poniekąd historia polsko-rosyjskiej rywalizacji o rząd dusz nad mieszkańcami Litwy i Rusi – dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy. Artykuły zgromadzone w niniejszym tomie pozwalają lepiej zrozumieć, jak kształtowały się dzisiejsze narody Europy Środkowej i Wschodniej, i dlaczego Polaków, Ukraińców, Białorusinów, Litwinów i Rosjan wciąż dzieli konflikt pamięci historycznych.

Początkiem tekstu literackiego jest z reguły jego tytuł; to właśnie od formuły tytułowej zaczyna się kształtować znaczenie utworu. Ale nie w XIX-wiecznej literaturze litewskiej. Tamte teksty zaczynają się „wcześniej” – ich właściwym początkiem jest bowiem już sygnatura autora. Książka udowadnia tę tezę, analizując szczególny aspekt materialności dzieł litewskiego poety Maironisa: różnorodność zapisów tego nazwiska na kartach tytułowych książek artysty czy w nagłówkach jego wierszy. Przy okazji powstał opis najbardziej charakterystycznych cech ówczesnej litewskiej kultury literackiej. Eksponując osobliwości tej bliskiej nam czasowo i kontekstowo formacji kulturowej, książka staje się polemiką z syntetyzującymi ambicjami koncepcji world literature Franca Morettiego.

Zainteresowanie własną przeszłością wśród szlachty było zawsze duże, określało bowiem tożsamość grupy, wyróżniało ją spośród innych warstw społecznych. Bardzo ważnym przejawem celebrowania historii był przekaz ustny, utrwalający podstawowe fakty z życia najbliższej i dalszej rodziny. Nie zawsze dostrzegano konieczność spisywania ustnej tradycji, ale też nierzadko nie posiadano ku temu odpowiednich możliwości. Spora część drobiazgu szlacheckiego była niepiśmienna do ostatnich dni Rzeczypospolitej. Oczywiście zamożniejsze rodziny bardziej dbały o dokumentowanie swojej historii, i to nie tylko ze względu na posiadane wykształcenie i środki materialne, ale też większe potrzeby ekonomiczne. Silnym bodźcem do rozwoju badań genealogicznych w czasach staropolskich były bowiem kwestie prawno-gospodarcze. Szlachta procesowała się i potrzebowała do tego odpowiednich dokumentów. Gromadzono nie tylko papiery własnych krewnych, ale też sąsiadów zamieszkujących okoliczne wsie i majątki. Do potwierdzenia praw własnościowych lub ich wykluczenia niezbędne były szczegółowe kwerendy i tworzone na ich podstawie obszerne opracowania genealogiczne. Oczywiście wymiar praktyczny zainteresowań historycznych nie był jednym, ale warto też o nim pamiętać. Okres rozbiorów bardzo przyspieszył postęp w studiach genealogiczno-heraldycznych. Po części stała za tym konieczność wylegitymowania się ze szlachectwa w zaborze rosyjskim. Do końca XVIII w. wiele rodzin nie posiadało żadnych materiałów rękopiśmiennych na temat swojej przeszłości. Dopiero przymus legitymacji wytworzył u nich potrzebę systematycznego pochylenia się nad historią rodziny. Wszyscy musieli odkurzyć posiadane dokumenty, a jeżeli ich nie posiadali – zamówić wypisy z dokumentów znajdujących się w archiwach publicznych. Nie rezygnowano wówczas z pomocy krewnych, którzy mogli zaświadczyć, że dana osoba była urzędnikiem, wojskowym lub posesorem w czasach Rzeczypospolitej. Niektóre rodziny zaczęły zamawiać genealogie u zawodowych badaczy. W Warszawie uznanym heraldykiem i genealogiem był Wojciech Wielądko, do którego udawało się wiele rodzin, także z Litwy i Rusi, aby zamówić swój rodowód. Wielądko nie miał specjalnych oporów, aby opracowywane przez siebie „drzewka” rodowe wzbogać o fantastyczne koligacje i koicje, niemające żadnego oparcia w rzeczywistości. A wszystko to robił, aby dogodzić swoim klientom. O jego działalności wiemy nieco więcej dzięki zachowanej jego spuściźnie i pracom, ale nie ma wątpliwości, że na tym polu i w podobny sposób działali także inni „badacze” przeszłości szlacheckiej1. Zachowały się dowody innych fałszerstw dokonywanych w tym czasie: podrabiania dokumentów czy wręcz „uzupełniania” wpisów do ksiąg grodzkich i ziemskich, itp.2 Nieprawidłowości były możliwe, gdyż przy pierwszych legitymacjach, przeprowadzanych na przełomie XVIII i XIX w. przed urzędnikami samorządu szlacheckiego, patrzono na dostarczane dokumenty świadczące o przynależności do stanu szlacheckiego z dużą tolerancją. Czasami zeznanie jednego świadka wystarczało do potwierdzenia praw. Nikt też nie próbował wówczas weryfikować przedstawianych tablic genealogicznych i załączanych do nich herbów. Czy była to ostatnia okazja do łatwego wniknięcia do stanu szlacheckiego? Nie przeceniałbym tych możliwości3. Pamiętać musimy jednak, że petenci stawali przed swoimi sąsiadami, którzy ich świetnie znali, nie mogli więc przynosić podań z zupełnie fałszywymi informacjami, szczególnie dotyczącymi współczesności czy nieodległej przeszłości. Poważniejsze nieścisłości mogły być wychwycone na etapie kancelarii i zakwestionowane. (Z przedmowy)

Książka jest syntezą dziejów krajów i narodów Europy wschodniej i północnej skupionych wokół Morza Bałtyckiego. Autor przedstawia historię aktywności ludzkiej w strefie Bałtyku od zarania dziejów do czasów współczesnych. Prezentuje wspólne elementy losów, powinowactwo kulturowe i ideowe regionu. Ogromnym atutem książki są liczne fotografie archiwalne. Pozycja przeznaczona jest dla studentów historii, prawa i administracji, nauk politycznych, filologii obcych (niemieckiej, rosyjskiej, skandynawskiej), nauk politycznych i dziennikarstwa, a także osób zainteresowanych wspólnym dziedzictwem strefy bałtyckiej oraz miłośników dobrego pisarstwa historycznego.

Rodzinne drogi to książka o charakterze popularno-naukowym. Jest rezultatem wieloletnich poszukiwań, kwerend i badań autora z zakresu historii życia Polaków, głównie ziemiaństwa, na Żmudzi. Badania te zostały wsparte nowoczesnymi aplikacjami internetowymi i wynikami badań genetycznych DNA. Autor ciekawie opisał pięciusetletnie dzieje pobytu na Żmudzi nie tylko swej rodziny, lecz także wielu innych osób: krewnych, powinowatych i przyjaciół, które mocno wrosły w polską i litewską ziemię. W książce jest więc mowa m.in. o: Bączkowskich, Bielawskich, Bielskich, Butrymach, Hafferach, Hurczynach, Kierbedziach, Komarach, Kotlarczykach, Kozłowskich, Manteufflach, Mineykach, Nagurskich, Niekraszach, Paszkiewiczach, Rakowskich, Sobieszczańskich, Staniewiczach, Szymkiewiczach, Tyszkiewiczach, Urbanowiczach czy Wielhorskich. Autor, przedstawiając losy swej rodziny, krewnych i osób zaprzyjaźnionych, nakreślił towarzyszącą im sytuację polityczną, gospodarczo-ekonomiczną, społeczną i kulturalno-oświatową. Pozwala to lepiej zrozumieć decyzje podejmowane przez opisywane rody na przestrzeni ostatnich wieków, a także determinację Polaków, by przetrwać na Żmudzi i w Cesarstwie Rosyjskim oraz by po II wojnie światowej jako wygnańcy zaadoptować się do nowej rzeczywistości Polsce. Wartościowym elementem książki jest zawarty w niej materiał ikonograficzny. Obszerny zbiór fotografii o unikalnym charakterze został zebrany przez autora w okresie kilkudziesięciu lat i pochodzi z krajowych oraz zagranicznych zbiorów prywatnych. Fotografie te wraz z barwnymi opisami stanowią równoległą do tekstu narrację, uatrakcyjniając odbiór książki.

Studia historyków w roku tysiąclecia Państwa Litewskiego.

Tematem kolejnego albumu z serii FOTO RETRO jest Wilno – stolica oraz główny ośrodek kulturalny Litwy. To także miejsce ważne dla Polaków, których z Litwinami przez długi czas łączyła wspólna, choć niekiedy burzliwa przeszłość. Swoją siedzibę po dziś dzień mają tam, między innymi Związek Polaków na Litwie, Związek Harcerstwa Polskiego, a także polski teatr oraz uniwersytet. Album „Wilno w starej fotografii” jest zbiorem starannie wybranych, archiwalnych zdjęć, przedstawiających najważniejsze i najpiękniejsze zakątki tego miasta.

Spis treści: Część I Bunt ks. Michała Glińskiego I Kariera ks. Michała Lwowicza Glińskiego II Konflikt Glińskiego z członkami rady wielkoksiążęcej III U szczytu sławy – Kleck i upadek IV Bunt Glińskich – wojna i jej skutki V Łopuszna – Smoleńsk – więzienie – Orsza VI Powrót do łask – ponowny upadek i śmierć Epilog Pokłosie. Potomstwo braci Lwowiczów w Rosji Indeks nazwisk Bibliografia Wykaz skrótów Spis tablic genealogicznych Spis map i schematów Notka o książce: Historia rodu książąt Glińskich opowiada o ich rodowodzie i głównych przedstawicielach, którzy zaistnieli na scenie politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Bunt księcia Michała Lwowicza Glińskiego i jego braci wobec króla Zygmunta I i części jego rady hospodarskiej ukazuje złożone stosunki polityczno-społeczne i religijne na Litwie. Wystąpienie zbrojne Glińskich przeciw władcy spowodowało masowa emigracje większości członków rodu, a także ich klienteli do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Praca opisuje powiązania rodowe nie tylko książąt i panów litewskich, ale również książąt ruskich i panującej dynastii Rurykowiczów w Wielkim Księstwie Moskiewskim na wielu tablicach genealogicznych. Ponadto znajdują sie tam liczne opisy bitew oręża polsko-litewskiego z wojskami moskiewskimi i tatarskimi, przedstawione również na schematach. Książka kończy sie historią losów potomków Lwowiczów Glińskich, którzy żyli w trudnych czasach okrutnych rządów cara Iwana IV Groźnego... Notka o autorze: Ryszard Przybyliński (ur. w 1955 w Odolanowie). W 1979 r. ukończył w Toruniu Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Rakietowych i Artylerii w specjalności rakiet operacyjno-taktycznych. Dalsze swoje życie związał z Choszcznem w województwie zachodniopomorskim. W latach następnych ukończył magisterskie studia historyczne w Wojskowym Instytucie Historycznym. Tamże w 2000 r. rozpoczął studia doktoranckie, których nie ukończył z powodu likwidacji WIH. W 2002 r. mjr Ryszard Przybyliński zakończył zawodową służbę wojskową. Jednocześnie rozpoczął pracę jako nauczyciel historii w gimnazjum w Pełczycach, później w Lubianie, a następnie w Zespole Szkół Nr 1 w Choszcznie, także jako nauczyciel historii, gdzie stworzył pierwszą klasę licealną o profilu mundurowym, której został wychowawcą. Obecnie oddaje sie pracy twórczej w dziedzinie historii. Zainteresowania badawcze Autora skupiają sie na końcu epoki średniowiecza i wieku XVI. Jego debiutem literackim była biografia „Hetman wielki koronny Mikołaj Mielecki (ok. 1540–1585)”, wydana dwukrotnie w latach 2002 i 2003.

Historia rodu książąt Glińskich opowiada o ich rodowodzie i głównych przedstawicielach, którzy zaistnieli na scenie politycznej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Bunt księcia Michała Lwowicza Glińskiego i jego braci wobec króla Zygmunta I i części jego rady hospodarskiej ukazuje złożone stosunki polityczno-społeczne i religijne na Litwie. Wystąpienie zbrojne Glińskich przeciw władcy spowodowało masowa emigracje większości członków rodu, a także ich klienteli do Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Praca opisuje powiązania rodowe nie tylko książąt i panów litewskich, ale również książąt ruskich i panującej dynastii Rurykowiczów w Wielkim Księstwie Moskiewskim na wielu tablicach genealogicznych. Ponadto znajdują sie tam liczne opisy bitew oręża polsko-litewskiego z wojskami moskiewskimi i tatarskimi, przedstawione również na schematach. Książka kończy sie historią losów potomków Lwowiczów Glińskich, którzy żyli w trudnych czasach okrutnych rządów cara Iwana IV Groźnego... Ryszard Przybyliński (ur. w 1955 w Odolanowie). W 1979 r. ukończył w Toruniu Wyższą Szkołę Oficerską Wojsk Rakietowych i Artylerii w specjalności rakiet operacyjno-taktycznych. Dalsze swoje życie związał z Choszcznem w województwie zachodniopomorskim. W latach następnych ukończył magisterskie studia historyczne w Wojskowym Instytucie Historycznym. Tamże w 2000 r. rozpoczął studia doktoranckie, których nie ukończył z powodu likwidacji WIH. W 2002 r. mjr Ryszard Przybyliński zakończył zawodową służbę wojskową. Jednocześnie rozpoczął pracę jako nauczyciel historii w gimnazjum w Pełczycach, później w Lubianie, a następnie w Zespole Szkół Nr 1 w Choszcznie, także jako nauczyciel historii, gdzie stworzył pierwszą klasę licealną o profilu mundurowym, której został wychowawcą. Obecnie oddaje sie pracy twórczej w dziedzinie historii. Zainteresowania badawcze Autora skupiają sie na końcu epoki średniowiecza i wieku XVI. Jego debiutem literackim była biografia „Hetman wielki koronny Mikołaj Mielecki (ok. 1540–1585)”, wydana dwukrotnie w latach 2002 i 2003.

Historyk Caro, omawiając powody orężnego starcia Polski z Zakonem Krzyżackim w 1410 r., zwraca uwagę na wielką prawidłowość w następstwie wypadków, poprzedzających to słynne w dziejach zdarzenie. Wypływa stąd wniosek wszechstronnego obmyślenia walki ze strony polskiej, skoro wszystkie zajścia, spowodowane przez nią, miały jeden cel i głównie dla niego były wywoływane. Toż sięgając pamięcią zajścia, od znanego zaproszenia Mistrza Zakonu na ojca chrzestnego wielkiego księcia Litwy i elekta polskiego Jagiełły, aż do ujęcia się tegoż króla za Witoldem i Żmudzią, widzimy prawidłowość w postępowaniu, system, wypływający z jednej potężnej myśli, zrazu jakby niewyraźnej, ale coraz jaśniej się wyłaniającej jako łącznik, wreszcie jako puklerz złączonych unią krewską narodów. Myśl ta obrony, obejmująca z początku tylko dwór i rodzinę panującego, episkopat i najwyższych dostojników polskich, rozszerza się na coraz szersze warstwy narodu, niszczy waśnie i zatargi osobiste i narodowe i wszystkie rozbieżne dążenia połączonych narodów kieruje ku jednemu wielkiemu celowi obrony przed olbrzymim naciskiem spotężniałego Zakonu Krzyżackiego. I dopiero po 34 latach wytężeń i pracy w tym kierunku dokonano dzieła obrony.

Zbiór esejów Piotra Kępińskiego o współczesnej kulturze litewskiej i Litwie. Wśród bohaterów książki są między innymi historyk Alfredas Bumblauskas, powieściopisarki Kristina Sabaliauskaite i Renata Šerelyte, pisarze Sigitas Parulskis, Marius Ivaškevičius i Herkus Kunčius, filozof Leonidas Donskis, filmowiec Jonas Mekas oraz fotograficy Vytautas Balčytis i Algirdas Šeškus. Nie znamy Litwy. I z uporem poznać jej nie chcemy. Romantyzm, dwudziestolecie, czasy II wojny światowej – tylko w tym kontekście utrwaliliśmy Litwę w naszej pamięci. Polskie zainteresowanie tym krajem wyhamowało po roku 1945 i na tym hamulcu stoi do dzisiaj. Za mało Litwy żywej w Polsce, zbyt wiele historycznej. Nie dziwi zatem specjalnie to, że żaden autor z Warszawy czy Krakowa do tej pory nie napisał powieści ze współczesnym Wilnem w tle. – fragment książki Piotr Kępiński – poeta, krytyk literacki, eseista, od 2007 roku do 2016 roku juror Nagrody Literackiej Europy Środkowej – Angelus. Od roku 2017 w jury Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej – Silesius. Pracował m.in. w „Czasie Kultury” (jako zastępca redaktora naczelnego), w „Newsweeku” i w „Dzienniku” (jako szef działu kultury). Obecnie współpracuje z „Nową Europą Wschodnią” i „Twórczością”. W 2015 roku nakładem Wydanictwa KEW ukazała się książka, którą napisał wspólnie z Herkusem Kunčiusem Rozmowa Litwina z Polakiem. W 2016 roku Rozmowa… została przełożona na język litewski. W tym roku w Instytucie Mikołowskim ukaże się jego zbiór wierszy Ludzkie nieludzkie. Mieszka w Rzymie. Spis treści 1. Litwini, Polacy, Rosjanie i tutejsi. Polityka i historia. Kilka uwag wstępnych / 11 2. Charyzmatyk z Wielkiego Księstwa / 31 3. Historia i łopian / 45 4. Piekielna semantyka / 57 5. Minione i gorzkie / 71 6. Rekonstrukcja poety polsko-litewskiego. Na marginesie książki Andrzeja Franaszka Miłosz. Biografia / 79 7. Z innej perspektywy. O Portrecie podwójnym Czesława Miłosza i Jarosława Iwaszkiewicza / 97 8. Porównania. O dziennikach Tomasa Venclovy / 111 9. Dzwoni Venclova do Miłosza i rozmawiają o Ponarach / 125 10. Nowe mity litewskie Herkusa Kunčiusa / 135 11. Świat po dekapitacji. O prozie Renaty Šerelyte / 147 12. Pod lodem. O kilku wierszach Eugenijusa Ališanki / 159 13. Przypadkowe okrucieństwa czasu pokoju. O Trzech sekundach nieba Sigitasa Parulskisa / 171 14. Bezgłośna i precyzyjna maszyna. O aforyzmach Leonidasa Donskisa / 181 15. Jonas Mekas. Plebejski Mickiewicz i Konwicki / 191 16. O pewnym filmie i pewnej sztuce. Redirected kontra Wygnanie, czyli emigranci w lustrach / 203 17. Balčytis i Šeškus. Niewidoczne światy / 219 18. Wydrążone miasto / 229 19. Sabaliauskaite, czyli barokowy poemat z historią w tle / 235 20. Wrzątek i olśnienie. Rozmowa z Alfredasem Bumblauskasem / 247 21. Nasze nacjonalizmy. Rozmowa z Leonidasem Donskisem / 265

W latach 1250-1795 Litwa zajmowała rozległy obszar wschodniej i środkowej Europy. Do 1387 roku był to kraj pogański. Głównym tematem niniejszej książki jest sposób, w jaki to wielkie państwo prowadziło ekspansję, broniło się przed krzyżowcami z Europy Zachodniej i odgrywało znaczącą rolę w życiu Europy. Kształtowanie się pogańskiej Litwy zostało ukazane na tle kryzysów politycznych i religijnych w czternastowiecznym Bizancjum i świecie katolickim. Podjęto próbę pokazania, w jaki sposób Litwini wykorzystywali swoją pozycję na pograniczu handlowym, wyznaniowym i kolonialnym do utrzymania i rozszerzania swoich posiadłości w obliczu oporu ze strony Polaków, Krzyżaków i Rusinów. Zakwestionowano złudne wyobrażenie „epoki wiary” jako „epoki totalitarnej, chrześcijańskiej Europy”. Tematyka książki ma związek z ekspansją Kościoła i cesarstwa między IX a XI wiekiem. Pojawienie się nowych elit rządzących w XIV wieku, zjawisko znane francuskim i angielskim historykom, ma swoje odzwierciedlenie w Czechach, Polsce, na Rusi i Litwie, chociaż czynniki centralizacyjne były bardzo słabe, co było jednym ze źródeł siły późniejszej polsko-litewskiej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wykorzystano źródła z całej Europy, od Irlandii i Hiszpanii po Kaukaz. Przeanalizowano przydatność „literackich”, „mitologicznych” kronik. Konieczne okazało się również wykorzystanie źródeł niepisanych. Brak obszernej dokumentacji litewskiej sprawia, że trzeba się skoncentrować na wszystkich aspektach spraw międzynarodowych: zachodnie opracowania zazwyczaj nie spełniają tego postulatu.

Kresowe sentymenty sprzyjają traktowaniu litewskich Polaków trochę jak wymagającego szczególnej opieki skansenu. Wielką zasługą pracy Pawła Sobika jest uświadomienie czytelnikowi, że współcześni Polacy na Litwie to nie żaden skansen, ale najlepsza po Litwinach grupa narodowościowa, mająca w litweskim parlamencie swoją reprezentację, czyli własną Akcję Wyborczą Polaków na Litwie, której liderzy prowadzą własną politykę. Maria Przełomiec Spis treści Wykaz użytych skrótów i terminów Wprowadzenie (Maria Przełomiec) Wstęp Rozdział I. Wprowadzenie do tematyki badań Rozdział II. Transformacja społeczno-polityczna Republiki Litewskiej po 1990 roku Rozdział III. Działalność polityczna Związku Polaków na Litwie Rozdział IV. Instytucjonalizm AWPL w litewskim systemie politycznym Rozdział V. Udział AWPL w wyborach Rozdział VI. Przedstawiciele AWPL w instytucjach władz Rozdział VII. Polacy na Litwie wobec działalności AWPL Rozdział VIII. Działalność AWPL w latach 2015-2016 Zakończenie