From activist, Pussy Riot member and freedom fighter Maria Alyokhina, a raw, hallucinatory, passionate account of her arrest, trial and imprisonment in Siberian jail for standing up for what she believed in. 'One of the most brilliant and inspiring things I've read in years. Couldn't put it down. This book is freedom' Chris Kraus, author of I Love Dick 'A women's prison memoir like no other! One tough cookie!' @MargaretAtwood 'Once you begin reading, you are completely disarmed, unable to put it down until the last page' Marina Abramovic People who believe in freedom and democracy think it will exist forever. That is a mistake. What happened in Russia - what happened to me - could happen anywhere. When I was jailed for political protest, I learned that prison doesn't just teach you to follow the rules. It teaches you to think that you can never break them. It's inevitable that the prison gates will open at some point. But this doesn't mean that you leave the 'prisoner' category and go straight into the category of 'the free'. Freedom does not exist unless you fight for it every day. This is the story about how I made a choice.

Po powrocie z Katynia, pytano mnie wiele razy o „wrażenia”. Naturalnie wrażenie jest takie, o którym zwykło się mówić, że „mrozi krew w żyłach”. Stosy trupów nagich budzą najczęściej odrazę. Stosy trupów w ubraniu, raczej grozę. Może dlatego, że nici tych ubrań wiążą je jeszcze z życiem, którego je pozbawiono, a przez to stwarzają kontrast. W Katyniu znaleziono wyłącznie prawie wojskowych i to oficerów. Wymowność tego munduru robi wrażenie, zwłaszcza na Polaku. Odznaki, guziki, pasy, orły, ordery. Nie są to trupy anonimowe. Tu leży armia. Można by zaryzykować określenie – kwiat armii, oficerowie bojowi, niektórzy z trzech uprzednio przewalczonych wojen. To jednak, co najbardziej nęka wyobraźnię, to indywidualność morderstwa, zwielokrotniona w tej potwornej masie. Bo to nie jest masowe zagazowanie, ani ścięcie seriami karabinów maszynowych, gdzie w ciągu minuty czy sekund przestają żyć setki. Tu przeciwnie, każdy umierał długie minuty, każdy zastrzelony był indywidualnie, każdy czekał swojej kolejki, każdy wleczony był nad brzeg grobu, tysiąc za tysiącem! – Być może w oczach skazańca układano w grobie poprzednio zastrzelonych towarzyszy, równo, w ciasne szeregi, może przydeptywano je nogami, ażeby mniej zajmowali miejsca. I tu doń strzelano w tył głowy. – Każdy trup wydobywany w moich oczach po kolei, każdy z przestrzeloną czaszką, od potylicy do czoła, wprawną ręką, to kolejny eksponat straszliwego męczeństwa, strachu, rozpaczy, tych wszystkich rzeczy przedśmiertnych, o których my, żywi, nie wiemy. Józef Mackiewicz

Spór o prawdziwą naturę ZSRR i innych reżimów komunistycznych dzielił Francuzów przez całe dziesięciolecia. Zagadnieniu temu poświęcono we Francji wiele opracowań, rzadko jednak wspominano w nich o działaniach polskich emigrantów. Na ogół zapomina się, że świadectwa żołnierzy z armii Andersa były pierwszymi relacjami o rzeczywistości łagrowej, jakie dotarły do Francuzów po zakończeniu II wojny światowej. Niniejsza książka przybliża polskim czytelnikom nie tylko historię polskich emigrantów, którzy pragnęli przekazać Francuzom niewygodną prawdę o ich wschodnim aliancie, jej bohaterami są również ich adwersarze, którzy z całych sił bronili ideologii komunistycznej. Całość tych zmagań została ukazana na tle debat i sporów politycznych toczących się we Francji w pierwszych latach powojennych. „W książce poruszono niezmiernie ważkie kwestie, obrazuje ona bowiem nie tylko proces i okoliczności zapoznawania społeczeństwa francuskiego z polskimi świadectwami o terrorze stalinowskim, lecz także […] polityczne i mentalne perypetie związane z ich percepcją nad Sekwaną […]. Rzeczywiście w polskiej literaturze przedmiotu jest to pole badań niemal kompletnie do tej pory ignorowane”. prof. dr hab. Wojciech Rojek „Bez wątpienia dysertacja Anny Marii Jackowskiej jest cennym przyczynkiem do dziejów polskiej emigracji po II wojnie światowej, ale jest także czymś więcej, gdyż przynosi informacje o podejmowanych już podczas wojny przez Polaków działaniach mających na celu dokumentowanie popełnionych »na nieludzkiej ziemi« zbrodni. Jednocześnie jest to istotny głos w dyskusji na temat historii propagandowej zimnej wojny, w tym także zaangażowania w niej, nie bez inspiracji i dyrektyw Moskwy, warszawskiego MSZ i wysyłanych przezeń na Zachód dyplomatów. […] W mojej ocenie baza źródłowa stanowiąca podstawę książki jest doprawdy imponująca”. prof. dr hab. Tomasz Szarota

Jan Głuchowski (zm. przed 1604), proboszcz płocki, o którym mamy nader skąpe wiadomości. Znany jest przede wszystkim jako autor wydanego w 1605 r. albumu Ikones książąt i królów polskich, zawierającego ryciny i wiersze przedstawiające w układzie chronologicznym władców polskich, oraz publicystycznego poematu Interregnum ... do wszystkich stanów Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 1572 po śmierci najaśniejszego książęcia Zygmunta Augusta. Do tej krótkiej listy utworów Głuchowskiego dodać należy przypisywane dotąd Janowi Gruszczyńskiemu Wtargnienie w moskiewski kraj, opublikowany na początku lat osiemdziesiątych XVI w. epinikion opiewający wyprawę Mikołaja Radziwiłła do Inflant i na terytoria moskiewskie z roku 1568. Autor za pomocą wypróbowanych środków heroizacyjnych ukazuje czyn młodego magnata, wpisując się w działania propagandowe służące budowie chwały litewskiego rodu.

Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831

„Podjęty w niniejszym tomie temat jest pełen paradoksów. Od kilkunastu lat, po wieloletniej przerwie spowodowanej istnieniem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, podczas demonstracji organizowanych przez organizacje nacjonalistyczne w Rosji pojawia się hasło «Rosja dla Rosjan». Jest ono odbierane jako hasło nacjonalistyczne wzywające do zbudowania jednolitego etnicznie, tj. rosyjskiego państwa narodowego […]. Geneza hasła/idei «Rosja dla Rosjan» sięga panowania Aleksandra II i jest związana ze środowiskiem słowianofilów. Swój intensywny rozwój przeżywało ono na przełomie XIX i XX wieku, w tym w okresie panowania Aleksandra III, któremu przypisywano jego autorstwo. Do rewolucji październikowej «Rosja dla Rosjan» nie miała jednak nacjonalistycznego charakteru, ponieważ sama kategoria ??????? (russkije) nie oznaczała przynależności etnicznej, lecz przynależność państwową, bycie poddanym cara rosyjskiego identyfikującego swoje interesy z interesami narodu rosyjskiego i Imperium […]. Należy podkreślić, że hasło/idea «Rosja dla Rosjan» zostało zapożyczone ze Stanów Zjednoczonych Ameryki, będąc rosyjską kopią hasła «Ameryka dla Amerykanów», chociaż w nieco innym znaczeniu. Zadaniem niniejszego opracowania jest pokazanie, czy i w jakim stopniu hasło «Rosja dla Rosjan» znajdowało odzwierciedlenie w doktrynie nacjonalizmu rosyjskiego – począwszy od XIX wieku poprzez epokę ZSRR aż do czasów współczesnych – oraz w realizowanej w organizmach państwowych (Imperium Rosyjskie, ZSRR, Federacja Rosyjska) polityce narodowościowej i etnopolityce. Innymi słowy, czy rzeczywiście dążono do tego, aby nadać Rosjanom uprzywilejowany, dominujący status prawno-polityczny i społeczny w stosunku do pozostałych wspólnot etnicznych wielonarodowego państwa”. Z Wprowadzenia

Krym do niedawna był turystyczną perłą Euroazji. Jednak ostatnie cztery lata ponuro zaznaczyły się w historii tego regionu. Dopełnia się tragedia półwyspu tratowanego kiedyś przez kopyta koni mongolskich koczowników, buciory carskich sołdatów, hitlerowskich najeźdźców i sowieckich bezpieczniaków. Krym na naszych oczach traci swoją wielokulturową tożsamość, staje się znikającym półwyspem. Czy Rosjanie zatrzymają zaanektowany teren? Czy Ukraińcy zdobędą się na wysiłek aby go odzyskać? Co stanie się ze społecznością tatarską i co na to wszystko opinia międzynarodowa? Najbliższe lata rozstrzygną o przyszłości Krymu. Książka podsumowuje i rzetelnie oddaje całą skomplikowaną rzeczywistość regionu. Współczesną narrację świetnie uzupełnia rys historyczny. Całość wzbogacają rozmowy przeprowadzane przez autora ze świadkami wydarzeń.

„Łuczewskiemu udało się zrealizować niebywale ambitne zamierzenie: napisał nie tylko dogłębną, ale i oryginalną pracę o polityce historycznej. W oparciu o imponującą erudycję „wgryzł się” w teorie z kilku dziedzin (na przykład w badania nad pamięcią zbiorową lub ruchami społecznymi), odważnie „wyostrzył” kilka kluczowych pojęć (polityka historyczna czy kapitał moralny) i przeprowadził świetnie wymyślone badanie porównawcze (Niemcy, Polska, Rosja) w dziedzinie zazwyczaj zagubionej w partykularyzmach studiów przypadków. Dzięki tej kombinacji otrzymaliśmy wielostronne i przenikliwe opracowanie tematu, który często wzbudza tak silne emocje, że w jego analizie obumiera myśl. Tutaj myśli nie brakuje. Napisana w stylu błyskotliwej mozaiki raczej niż systematycznego traktatu, miejscami pedantyczna, a gdzie indziej prowokująca, książka Łuczewskiego jest bogatym w pomysły, acz precyzyjnym przewodnikiem po skomplikowanym terenie, którego kontury są zamazane i niejednokrotnie wypaczone w jazgocie sporów politycznych, nie tylko w Polsce”. prof. Jan Kubik „Polityka historyczna stała się w ostatnich latach jednym z najczęściej w Polsce używanych – i nadużywanych – słów. Każdy, kto chce zrozumieć, gdzie to pojęcie się narodziło, jak ewoluowało i jakie konkretne kształty przybierało, powinien sięgnąć po książkę Michała Łuczewskiego. Pasjonujące jest zderzenie praktyki trzech tak różnych krajów, jak Polska, Niemcy i Rosja, odkrywanie różnic, ale i podobieństw między nimi, niekiedy zupełnie nieoczekiwanych. Perspektywa socjologa pozwala wyjść Łuczewskiemu poza zaklęty krąg politycznych sloganów i publicystycznych uproszczeń, daje oddech i dystans, tak bardzo potrzebne w coraz bardziej spolaryzowanej i rozgorączkowanej polskiej rzeczywistości. Nie jest to jednak na pewno usypiająca akademicka lektura. Książka zaskakuje, prowokuje, czasami irytuje. To jej zaleta”. prof. Paweł Machcewicz „Książka fascynuje swoim „imperialnym” rozmachem, obejmującym analizę polityk historycznych Rosji, Niemiec i Polski, a zarazem swoją interpretacyjną śmiałością. Z zupełnie nowej perspektywy, osadzonej w koncepcji uniwersalnej walki o kapitał moralny, możemy tutaj zobaczyć nasze spory o Muzeum II Wojny Światowej, o „Wyklętych”, o pamięć i doświadczenie ofiary. Michał Łuczewski potrafi stawiać swoje, ważne pytania o sens polityki historycznej, nie wchodząc w koleiny publicystycznej młócki. Dzięki temu możemy się od niego wiele dowiedzieć: o naszej historii, o naszej pamięci, o nas samych”. prof. Andrzej Nowak

Dostojewski otwiera przed nami Rosję. Ba, otwiera! – roztrzaskuje siekierą z rozmachem i hukiem wiekowe wieko biezdny. Ale także Rosja otwiera nam dostęp do Dostojewskiego. I potrafi to zrobić z równym impetem, posługując się tym samym co on narzędziem. Co tam siedzi w „środku”? Żeby zobaczyć, co ma w głowie Dostojewski, trzeba – podpowiada nam z głębi swych dusznych dziejów duchowych Rosja – użyć siekiery. Żeby ujrzeć wnętrzności Rosji, warto – zaleca biegły w anatomii „duszy rosyjskiej” Dostojewski – rozpłatać ją siekierą. Zdemolujmy pewien porządek. Nie po to, by przyglądać się – z bezpiecznego dystansu – zdemolowanemu krajobrazowi. Przeciwnie – żeby dojrzeć możliwość innej konstelacji, złożonej ze zdemolowanych fragmentów.

Publikacja stanowi wybór korespondencji jednego z liderów obozu konserwatywnego w Królestwie Polskim w dobie popowstaniowej, margrabiego Zygmunta Wielopolskiego z bliskim współpracownikiem, publicystą – Henrykiem Lisickim. Materiały stanowią cenne źródło informacji, dotyczące kulisów prób wynegocjowania przez sfery arystokratyczno-ziemiańskie porozumienia z caratem, dotyczące odbudowy „Kongresówki” (utraconej w wyniku insurekcji: 1830 i 1863). Listy margrabiego dowodzą, iż w warunkach represji nałożonych na kraj po powstaniu styczniowym, polscy politycy konserwatywni starali się w pierwszej mierze odzyskać gwarancję minimalnych praw narodowych w sferze kulturowej. Korespondencja przynosi także interesujące informacje (z uwagi na osobiste kontakty margrabiego i wymianę listów z carskimi decydentami), odnoszące się do kierunku polityki Petersburga w tzw. kwestii polskiej po upadku powstania styczniowego. Ilustruje także trudne położenie polityków polskich z uwagi na niechęć Petersburga na rewizję restrykcyjnego modelu władzy w Królestwie po 1864 r. Prezentowane materiały ukazują też mechanizmy podejmowania decyzji w państwie autokratycznym oraz cele i metody polityki wynaradawiającej Polaków w czasach zaborów.

Kompletną, szczerą biografię bohaterki czyta się jak najbardziej zajmującą powieść. Są w tej powieści karty tragiczne – przecież Pawliczenko, wstąpiwszy 26 czerwca 1941 roku na ochotnika w szeregi Armii Czerwonej, wraz ze swoim 54. Pułkiem Strzelców przebyła ciężką drogę odwrotu od zachodnich granic kraju do Odessy. Są też stronice heroiczne: podczas obrony tego miasta w ciągu dwóch miesięcy zlikwidowała ona 187 faszystów. Obrona Sewastopola jeszcze bardziej rozsławiła najlepszego snajpera 25. Dywizji Strzelców „Czapajewskiej”, ponieważ wtedy liczba zabitych wrogów na jej prywatnym koncie wzrosła do 309. Są też wreszcie stronice liryczne: na wojnie Ludmiła spotkała swoją wielką miłość – odważny towarzysz z pułku, podporucznik Aleksiej Arkadjewicz Kicenko został jej mężem. Ze wstępu A. I. Biegunowej Napisane 20 lat po wojnie wspomnienia to nie tylko katalog snajperskich dokonań Ludmiły Pawliczenko (1916–1974). Słynna snajperka przywołuje lata dorastania, patriotyczną atmosferę domu rodzinnego, pracę tokarza w fabryce Arsenał, studia historyczne i dwuletnie amatorskie kursy snajperskie – wszystko to, co przygotowało ją do tego, że w czerwcu 1941 roku na wieść o napaści hitlerowskich Niemiec na Związek Radziecki bez namysłu porzuciła uniwersytet i jak tysiące młodych Rosjan wstąpiła na ochotnika w szeregi Armii Czerwonej, a tam znalazła się w elitarnym gronie kobiet snajperów. Jej kariera strzelca wyborowego trwała zaledwie rok, zaowocowała jednak niebagatelną liczbą 309 zabitych wrogów. Ciężko ranna nie powróciła już na front. W 1942 roku była członkiem młodzieżowej delegacji, która w Stanach Zjednoczonych agitowała na rzecz utworzenia frontu zachodniego. Od 1943 roku szkoliła snajperów. W tej książce Pawliczenko, zwana Panią Śmierć, daje też odpowiedź na pytanie, które bardziej nurtowało i nurtuje postronnych niż ją samą, pytanie wyrażone ustami prezydentowej Eleanor Roosevelt: Jeśli pani dokładnie widziała twarze swoich przeciwników na celowniku, ale mimo to oddawała śmiertelne strzały, to amerykańskim kobietom trudno będzie panią zrozumieć, droga Ludmiło… Dla niej odpowiedź była od początku oczywista: Wyjaśniłam […], że przybyliśmy z kraju, który przeżywa ciężkie chwile, w którym bomby burzą miasta i wsie i w którym przelewa się krew Bogu ducha winnych ludzi. Trafny strzał to tylko odpowiedź na ciosy zdradzieckiego wroga. Mój mąż zginął w Sewastopolu na moich oczach. Zabił go człowiek, którego widzę w okularze celownika optycznego…

Monografia i dokumenty poświęcone funkcjonowaniu i warunkom panującym w więzieniu na Łukiszkach w latach 1939–1953.

Bitwa nad Niemnem, rozpoczęta dnia 20 września, trwała nieomal bez przerw do dnia 18 października, tj. do chwili zawieszenia broni. Był to jeden nieprzerwany łańcuch bojów, prowadzonych z jedną konsekwentną myślą przewodnią Naczelnego Wodza, który świadomie łączy warunki operacyjne z postulatami politycznymi: bije wroga, wykreśla granice Ojczyzny i zmusza nieprzyjaciela do podpisania zawieszenia broni, jako wstępu do zawarcia pokoju. W świetle późniejszych badań historycznych wykazać się może, że bitwę nad Niemnem należy uważać za dalszy ciąg ofensywy sierpniowej, która trwała od dnia 14 sierpnia do dnia 23 sierpnia. Czterotygodniowa przerwa między tymi głównymi epizodami polskiego wysiłku zbrojnego 1920 roku nie wystarczyła na zupełną reorganizację pobitej pod Warszawą armii sowieckiej tak, że z tej właśnie przyczyny można by uważać ofensywę wrześniową, niemeńską, za wykorzystanie zwycięstwa sierpniowego. Z drugiej zaś strony, jeżeli się rozważy, że armia polska przeszła również tylko nieznaczną i niezupełną reorganizację, trwającą dla najdłużej „odpoczywających” oddziałów tylko około dwóch tygodni oraz, że przeciwnik uważał siły polskie za tak wyczerpane, iż nie tylko nie będą one w stanie pójść naprzód, ale nawet obronić się nie potrafią i ponieważ zgodnie z tą oceną zamierzał – co stwierdzają źródła sowieckie – ostatecznie, ponownie uderzyć na Polskę, – ofensywa niemeńska nabiera charakteru samodzielnej bitwy w pełnym słowa znaczeniu.

Niniejszy leksykon powstał z myślą o przybliżeniu pasjonatom historii postaci, organizacji, instytucji związanych z wychodźstwem. zestawiając prezentowane w tomie hasła, dokonano subiektywnego doboru, autorzy starali się wybrać zagadnienia najlepiej korespondujące z podjętą problematyką badawczą. Przeprowadzona selekcja pozwoliła skupić się na zjawiskach, postaciach i problemach ważnych, interesujących, w jakiejś mierze reprezentatywnych. Hasła uzupełnił materiał ikonograficzny ilustrujący w miarę możliwości omawiane zagadnienia, a także zestawienie wybranej bibliografii umieszczone pod hasłem oraz zebrane na końcu tomu. Ze Wstępu

Monografia współautorska Sowietyzacja języka Niemców rosyjskich w latach 20. i 30. XX wieku składa się z trzech tomów. Tom I, najobszerniejszy, pióra J. Mędelskiej, M. Cieszkowskiego, M. Jankowiak-Rutkowskiej i M. Sobczaka, zatytułowano Losy Niemców rosyjskich i stan ich języka(do 1941 roku). Tom II, przygotowany przez J. Mędelską, M. Cieszkowskiego i M. Sobczaka, nosi tytuł Tworzenie sowieckiego języka niemieckiego(na podstawie moskiewskich słowników rosyjsko-niemieckich wydawanych w latach 20.i 30. XX wieku). Tom III: Wczesny sowiecki język niemiecki(na podstawie prasy,wydawnictw książkowych i materiałów propagandowych publikowanych w Republice Niemców Powołża w latach 20.i 30.XX wieku) napisał M. Cieszkowski.

Sowietyzacja języka Niemców rosyjskich w latach 20 i 30 XX wieku Tom 1 Losy Niemców rosyjskich i stan ich języka Część 2

Tematem niniejszej książki jest ścisły związek pomiędzy niektórymi międzynarodowymi firmami bankowymi z Nowego Yorku a komunistycznymi rewolucyjnymi ruchami, które przejęły władzę w carskiej Rosji i doprowadziły do ustanowienia Związku Radzieckiego. Na podstawie dokumentacji z amerykańskiego archiwum Departamentu Stanu autor odtwarza działania głównych rewolucjonistów i bankierów oraz kluczowe transfery finansów, bez których komunistyczna rewolucja nie miałaby szans powodzenia. W odpowiedzi na wsparcie finansowe rewolucyjne władze wyeksportowały większość carskiego złota do międzynarodowych banków oraz ustanowiły relacje handlowe, które pozwoliły na monopolistyczną eksploatację sowieckiego rynku przez największe amerykańskie korporacje. Przymierze rewolucyjne pomiędzy komunistami, takimi jak Trocki czy Lenin oraz szefami największych domów finansowych, tj. Rockeffeler, J.P. Morgan czy Bank Rezerwy Federalnej doprowadziło do sukcesu Rewolucji Bolszewickiej i jej ekspansji na cały świat.

W czasie pierwszej wojny światowej doszło na dużą skalę do przymusowej wędrówki milionów ludzi w całej Europie. Wśród uchodźców podlegających relokacji Polacy byli zauważalną grupą. stanowili też znaczącą rzeszę pośród wychodźców, którzy w latach Wielkiej wojny, w liczbie kilku milionów, znaleźli się w głębi państwa rosyjskiego. Publikacja materiałów źródłowych ma na celu przypomnienie zapomnianego exodusu ludności polskiej gronu czytelników zainteresowanych tą tematyką zarówno z przyczyn naukowych, jak i emocjonalnych. W prezentowanym zbiorze wykorzystano dokumenty źródłowe zgromadzone przede wszystkim w archiwach. Zamieszczono również kilka artykułów prasowych oraz publikacji źródłowych z epoki.

Pod Węgrowem rozegrała się jedna z najbardziej zaciętych i krwawych spośród tysiąca dwustu dwudziestu dziewięciu bitew powstania styczniowego. Było to największe starcie na Podlasiu i zarazem najbardziej uparte - przyznawali to nawet Rosjanie. Z militarnego punktu widzenia - bój bez większego znaczenia, bój nawet nie zwycięski. Lecz i nie przegrany. "Wiadomości z pola bitwy" pisały: "Odwrót w porządku dokonany nieraz bardziej zabliźnia rany przegranej, a w partyzanckiej wojnie równa się zwycięstwu". A przecież powstanie styczniowe było właśnie wojną partyzancką, romantycznym zrywem przeprowadzonym z brawurą i odwagą, któż oceni - bardziej sarmacką czy Dawidową? Bój pod Węgrowem stał się tego zrywu symbolem.

Ogromna liczba publikacji naukowych i popularnonaukowych o sowieckich obozach i więzieniach, jaka powstała w ostatnim dwudziestoleciu, paradoksalnie sprawia, że nasza wiedza o tym systemie, jako pewnej całości, ulega stopniowemu rozproszeniu. To naturalne, że przedstawiciele narodów represjonowanych w czasach komunistycznego reżimu są przede wszystkim zainteresowani rekonstrukcją losów i cierpień swoich rodaków. Służy temu szereg, stosunkowo niedawno powstałych, narodowych instytucji i urzędów, których głównym zadaniem jest ujawnianie i przechowanie tej bolesnej pamięci. Z drugiej strony, coraz częściej zarysowuje się jednak potrzeba wymiany doświadczeń i najnowszej wiedzy w tym względzie. W takiej właśnie perspektywie należy umieścić niniejszą publikację, której podstawowym założeniem jest konfrontacja pomiędzy badaczami z Europy Środkowo-Wschodniej ich aktualnej wiedzy w kwestii organizacji oraz funkcjonowania sowieckiego systemu obozów i więzień. Poszczególne artykuły zamieszczone w prezentowanej pracy przygotowali historycy z Polski, Litwy, Łotwy, Estonii i Ukrainy.