Między ideologią a socjotechniką

Myślą przewodnią tomu stała się próba odpowiedzi na pytania, na ile polityka narodowościowa poszczególnych państw bloku wschodniego była konsekwencją założeń ideologicznych, a w jakim stopniu stanowiła splot zabiegów socjotechnicznych, za pomocą których kreowano użyteczny w danej chwili obraz mniejszości narodowych. Co kryło się za fasadą internacjonalistycznych haseł? [...] Czy koncepcje polityczne władz komunistycznych, zakładające różne formy asymilacji, stawały się tym samym formą nacjonalizmu? Na ile represyjny charakter podejmowanych działań odpowiadał realnemu zagrożeniu ze strony mniejszości narodowościowych? Komparatystyczne ujęcie polityki narodowościowej w krajach znajdujących się w orbicie wpływów ZSRR, takich jak m.in. Polska, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, czy będących dawniej częścią Imperium, jak Gruzja czy Ukraina, umożliwiło m.in. zwrócenie uwagi na rolę, jaką w procesie recepcji komunizmu odgrywały uwarunkowania kulturowe i społeczne w poszczególnych krajach. Niewątpliwie jednak punktem odniesienia dla konkretnych działań podejmowanych przez struktury partyjne i aparat bezpieczeństwa w krajach satelickich była aktualna polityka realizowana przez ZSRR [...] Warto podkreślić, że wiele zjawisk opisywanych w tomie nie zakończyło się wraz ze zmianami politycznymi z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych.