„Tato noc nebude krátká...”. Doświadczenie roku 1968 w czeskiej literaturze emigracyjnej

W monumentalnym studium analizującym rok 1968 Jan Pauer konstatuje: „Praska Wiosna nie zmieniła świata, ale zmieniła spojrzenie na świat”. Zmieniła także czeską literaturę, która po dziś dzień pozostaje pod wpływem doświadczeń przełomu lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, a literacki kapitał Praskiej Wiosny dopełnia traumatyczne doświadczenie inwazji i walki o zachowanie niezależnej kultury w czasie „normalizacji”. Dyskusja na temat znaczenia Praskiej Wiosny i okresu „normalizacji” w czeskiej historii trwa. Z historycznego i politycznego punktu widzenia wciąż nie ma jednoznacznej oceny minionych wydarzeń i z pewnością trudno będzie do niej kiedykolwiek doprowadzić. Rok 1968 stał się w świadomości Czechów jedną z dat „granicznych”, cezur dzielących dwie odrębne rzeczywistości, bez względu na fakt, że po obu stronach tej granicy dominowała ideologia socjalistyczna. Częste interpretowanie tej daty w kontekście winy za historyczne porażki stało się smutną tradycją współczesnej czeskiej publicystyki. Sierpień 1968 pozostaje dla wielu Czechów wydarzeniem symbolicznym, potwierdzeniem istnienia „czeskiego losu” (w ujęciu Kunderowskim), kolejnym problemem do rozstrzygnięcia w międzypokoleniowym sporze o sens czeskich dziejów, czy wreszcie świadectwem (dyskusyjnym), że czeska historia jest historią porażek. Teksty literackie potwierdzają pewne schematy myślenia o roku 1968, jego przyczynach i następstwach. Ukazują także rok 1968 jako polityczny, społeczny, historyczny i kulturalny fenomen, sygnalizują, w jakim stopniu wpływał na posierpniową literaturę, jakie „demony przeszłości” budził i jak kształtował wyobrażenię o przyszłości narodu, któremu „zakazano wszystkiego prócz oddychania” (Pavel Kohout). W tym znaczeniu beletrystyka, poezja, literatura wspomnieniowa i publicystyka pomagają interpretować wydarzenia Praskiej Wiosny, inwazji i „normalizacji”, łącząc różne perspektywy, odnosząc się do narodowych i indywidualnych doświadczeń historyczno-kulturowych.